De Russische agressie in februari vorig jaar was een gamechanger in Europa. Oekraïne kreeg vier maanden later al de status van kandidaat-lidstaat van de EU-leiders. Dat gebeurde ook met Moldavië. Zes maanden later verwierf ook Bosnië en Herzegovina die felbegeerde positie.

Dat was ongekend snel voor de EU. Normaliter duurt het jaren voor een land kandidaat-lid mag worden. Landen op de Westelijke Balkan die deze status al hebben (Montenegro, Albanië, Noord-Macedonië en Servië) kregen te horen dat Brussel het toetredingsproces wilde versnellen.

En al snel was een datum te horen wanneer het allemaal rond moest zijn. Voorzitter Charles Michel van de Europese Raad noemde 2030 als streefdatum. Premier Mark Rutte wilde er niks van horen. „Datumfetisjisme” vindt hij het. Op een informele top in Granada vorige maand werd voor het eerst sinds lang weer over uitbreiding gesproken.

Toetreding tot de unie kan alleen als nieuwe landen aan de Kopenhagen Criteria voldoen, benadrukken vrijwel alle partijen in hun verkiezingsprogramma’s. Dat zijn voorwaarden op gebied van onder meer rechtstaat, democratie, mensenrechten en economie. „We doen geen concessies” aan deze criteria, aldus NSC.

Maar partijen kijken duidelijk anders aan tegen uitbreiding dan bij de vorige verkiezingen. Toen pleitte de VVD nog voor „terughoudendheid bij uitbreiding”. Zelfs een pro-Europese partij als D66 schreef toen: „Lid worden van de Europese Unie kan niet zomaar. Hier stellen we hoge eisen aan, en dat is terecht.”

De toon in de programma’s is veranderd. „Wij dragen actief bij aan het ondersteunen van Oekraïne en de andere kandidaat-lidstaten op de Westelijke Balkan om te voldoen aan de zware eisen die we stellen voor toetreding tot de EU”, aldus het CDA. „Uitbreiding is nooit urgenter of actueler geweest dan nu en is in het belang van een stabiel en veilig Europa”, vindt D66.

Sommige partijen zoeken een tussenvorm om landen alvast dichter bij de EU te brengen. GroenLinks-PvdA zoekt het in een stapsgewijze toetreding waarbij landen bijvoorbeeld eerst lid worden van de douane-unie. D66 wil kandidaat-lidstaten al snel „een ‘observant’ status geven of al eerder mee laten praten over Europese beslissingen”.

Van de grote partijen zien alleen PVV, SP en Partij voor de Dieren niks in uitbreiding. De partij van Geert Wilders wil sowieso uit de EU. Volgens de SP is de EU „veel te snel gegroeid” en „verdere uitbreiding is dan ook niet mogelijk”. Voor de Partij voor de Dieren is expansie van de EU niet aan de orde „zolang de democratische controle niet op orde is en de interne markt leidend is”.