Diplomaat oefent druk uit achter de schermen of met megafoon
Ze zijn de ogen, oren en stem van Nederland in het buitenland. Grote conflicten wereldwijd zetten de rol van diplomaten in de schijnwerpers. Hoe werkt diplomatie eigenlijk?
Wat doet een diplomaat precies?
Diplomaten vertegenwoordigen hun overheid in het buitenland en treden op bij onderhandelingen met andere landen. Daarbij verdedigen ze de belangen van hun land. In de praktijk betekent dat veel praten, dus veel koffiedrinken – en af en toe een biertje. Afspraken maken begint immers met relaties opbouwen en vertrouwen winnen.
Diplomatie houdt overigens veel meer in dan conflicten voorkomen en oplossen. Diplomaten houden zich ook bezig met het verbeteren van internationale samenwerking op het gebied van klimaat, immigratie, veiligheid, mensenrechten en ontwikkelingshulp.
Op welke manier gaan diplomaten te werk?
Diplomaten kunnen zowel in het openbaar als achter de schermen druk uitoefenen. Voordeel van onderhandelingen in stilte is dat overheden zonder gezichtsverlies concessies kunnen doen, omdat niet bekend wordt dat ze hebben toegegeven aan druk van buitenaf. Deze onopvallende manier van diplomatie levert vaak een belangrijke bijdrage aan het voorkomen van conflicten en soms ook aan het doorbreken van geweld. Druk uitoefenen kan ook via de megafoon, met economische sancties, boycots of militair ingrijpen.
Wat zijn succesverhalen uit het verleden?
Een bekende topdiplomaat was de Amerikaan Richard Holbrooke (1941-2010). Hij wordt gezien als de architect van het Verdrag van Dayton, dat in 1995 een einde maakte aan de oorlog in Bosnië. Over hoe hij een vredesakkoord bereikte tussen de vijanden schreef Holbrooke de bestseller ”To End a War”. Zijn bijnaam ”The Bulldozer” typeert zijn onderhandelingsstijl: luidruchtig, confronterend, dwingend.
Een totaal andere methode paste PvdA-politicus Max van der Stoel (1924-2011) toe. Deze Nederlandse diplomaat ging als een behoedzaam bemiddelaar te werk in internationale conflicten. Achter gesloten deuren stelde hij mensenrechtenschendingen aan de kaak. Van der Stoel streed onder meer tegen repressieve regimes in Griekenland en Tsjechoslowakije. De titel van zijn biografie typeert hem als ”De stille diplomaat”.
Van der Stoel werd ook bekend als de man die Jorge Zorreguieta ervan wist te overtuigen dat hij niet bij het huwelijk van zijn dochter Máxima aanwezig kon zijn. Met die oplossing voorkwam hij een constitutionele crisis.
Waarom zijn diplomaten onschendbaar?
Diplomaten kunnen in het land waar ze werken niet worden vervolgd of gearresteerd, zo is internationaal afgesproken in het Verdrag van Wenen. Die onschendbaarheid moet voorkomen dat het gastland diplomaten onder druk zet. Zeker in landen waarin politiek en rechtspraak geen gescheiden werelden vormen, is het van groot belang dat zij hun werk zonder dwang of intimidatie kunnen doen.
Diplomatieke immuniteit is niet onomstreden. In de praktijk blijkt het soms een vrijbrief om verkeersovertredingen te begaan zonder kans op bekeuring. Nederland voerde daarom in 2019 een systeem in waarbij chauffeurs die te hard rijden in een auto met CD-kenteken een brief ontvangen met een vrijwillig betalingsvoorstel. Cijfers uit 2021 lieten zien dat ongeveer de helft van de diplomaten zo’n ‘boete’ alsnog op vrijwillige basis betaalt.
In het Verdrag van Wenen staat dat diplomaten zich moeten houden aan de wetten van het land waarin ze werken. Anders kan de regering die ze vertegenwoordigen hen op het matje roepen of zelfs de onschendbaarheid opheffen. In extreme gevallen kan een land besluiten de samenwerking te stoppen. Nederland deed dat in maart 2022: zeventien Russische inlichtingenofficieren die werkten onder een diplomatieke dekmantel werden toen het land uitgezet.