In een verbijsterende tijd leven we. Haat, uitsluiting, oorlog en terreur verslaan hun duizenden. Hoe gaat het verder in Oekraïne? Waar loopt het, na de terroristische aanslag van Hamas op Israël en de daaropvolgende oorlog, in Gaza op uit? Zal er ooit vrede zijn in het Heilige Land voor Jood en Palestijn? Om nog maar te zwijgen over het klimaat. Zal deze aarde straks nog leefbaar zijn voor onze kinderen en kleinkinderen?

De crises in ons land en daarbuiten verdelen ons, ook binnen de kerk. Of het nu gaat over het klimaat, vluchtelingen, de oorlog in Israël/Gaza of de oorlog in Oe-
kraïne: er is nog geen begin van een antwoord gevonden. Hoe komen we de verdeeldheid te boven? Hoe komen we samen verder, op en met deze kostbare planeet?

Naar mijn overtuiging kunnen we alleen samen met alle mensen van goede wil op deze vragen een antwoord vinden. Als kerk worden we geroepen om te getuigen van geloof, hoop en liefde, ofwel om het loflied gaande te houden.

Ik daag u uit om mee te gaan op de weg van inkeer, omkeer en hoop. Verbonden met hen die ons zijn voorgegaan en met broeders en zusters wereldwijd. Open en ontvankelijk voor de goede gaven van God, die zijn schepping niet opgeeft. Bevrijd uit de omknelling van alleen-maar-ik. Omarmd door de liefde van de Schepper. Omarmd door zijn schepping, zijn liefde als grondslag van ons leven. Omarmd door de ander waarin Hij mij en jou als bij verrassing ontmoet. Omarmd leven.

Protestatio

Vandaag 506 jaar geleden spijkerde Luther zijn stellingen aan de deur van de slotkapel van Wittenberg. Hij wist zich hiertoe gedwongen door de nood van die tijd. De angst voor het oordeel, de duivel en de hel was groot. De ontdekking van Luther –dat Gods genade bevrijdt van angst en kerkelijke dwang– stond op het spel toen in 1529 tijdens de Rijksdag van Spiers de Protestatio werd opgesteld. Met een knipoog naar de historie zou je kunnen zeggen: de eerste protestantse lezing. Wat was het geval? Een aantal jaren eerder was tijdens de Rijksdag van Worms bepaald dat in het Duitse Rijk elke stad of regio zelf kon kiezen of men de nieuwe leer van Luther zou volgen of niet. Toen steeds meer Duitse steden de kant van Luther kozen, krabbelde de overheid terug. Lutherse steden en regio’s moesten weer onder het gezag van de rooms-katholieke partij en kerk komen. Zes vorsten en veertien steden pikten dit niet en dienden de Protestatio in, een protestnota waarin zij opkwamen voor de vrijheid om hun geloof op lutherse wijze –sola gratia, sola scriptura, sola fide– te beleven. De indieners werden protestanten genoemd. Mensen die ergens voor staan en gaan. Vrij van iedere macht, gebonden aan Christus.

De bestanddelen van het protestantse DNA –weten waarvan je leeft en Wie je volgt, allergisch voor machthebbers die over je willen heersen, ergens voor gaan omdat aan God en Christus de toekomst is– zouden weleens de noodzakelijke vitaminen voor omarmd leven kunnen zijn. Ik vond dit DNA mooi verwoord in ”De leegte voorbij”, het nieuwe boek van psychiater Esther van Fenema. Het is een vervolg op haar boek ”Het verlaten individu”, waarin zij vanuit haar praktijk beschrijft hoe mensen lijden aan alleen-zijn. Ze noemt deze verlatenheid de nieuwe achtste hoofdzonde. Samen met ds. Joost Röselaers pleit ze voor traditie, transcendentie en toekomst. Hoe protestants wil je het hebben? In de lijn van de Protestatio lees ik dit als: 1. traditie: de Bijbel, woorden die al eeuwenlang mensen hebben geïnspireerd; 2. transcendentie: dat wat ons overstijgt, God als oorsprong en bron van ons leven; 3. toekomst: Gods koninkrijk.

Drie verhalen

Er zijn voor mij drie verhalen die ”omarmd leven met protestants DNA” prachtig illustreren:

1. Jorge Gómez. Een paar weken geleden hield de United Bible
Society haar assemblee in Nederland. Een hoogtepunt was de gezamenlijke dienst op zondag 15 oktober in de Westerkerk van Amsterdam. Tijdens de viering vertelde Jorge Gómez uit Honduras hoe in de coronatijd 47.000 kwetsbare ”gezinnen” van het Hondurees Bijbelgenootschap een ”100 stappen-Bijbel” in de eigen taal kregen, wat dit boek voor hen betekende en hoe het levens heeft veranderd. Hij linkte dit aan de opdracht van Jezus om het zout der aarde te zijn en licht te verspreiden.

Psalm 103 en 104

2. Omarming van Psalm 103 en 104. Velen in de kerk (wereldwijd) zien klimaatverandering als de grootste uitdaging in deze tijd, ook voor de kerk. Er zijn christenen die dit overdreven vinden. Niet dat het klimaat hun niet ter harte gaat, maar het komt voor hen allereerst aan op een persoonlijke relatie met God. Dit verschil van inzicht kan gelovigen scherp tegenover elkaar zetten. In een gesprek met een collega over deze lezing ontdekten we de prachtige samenhang tussen Psalm 103 en Psalm 104. Psalm 103 gaat over God en de individuele mens. Over God die u en ons vergeeft, redt, trouw is en zich ontfermt als een vader over zijn kinderen. Op het eerste gezicht lijkt Psalm 104 over iets heel anders te gaan, namelijk de schepping. Maar wie goed leest, ziet dat de twee psalmen bij elkaar horen. De God die redt is dezelfde als de Schepper. Zijn liefde omarmt niet alleen mijn leven, maar het totale leven van mens, dier, boom, plant en heelal. Beide psalmen beginnen en eindigen hetzelfde: „Prijs de Heer, mijn ziel, prijs, mijn hart, zijn heilige naam.” Psalm 104 voegt hieraan toe: „Halleluja! God lof!” De grootheid van God die redt, blijkt in de hoogte en diepte, lengte en breedte van zijn liefde voor jou en mij, voor heel zijn schepping. Zijn omarming doorbreekt onze tegenstellingen.

3. Vrede op aarde. Een paar weken geleden verscheen ”Vrede op aarde. Over heil en redding in deze tijd”, het nieuwe boek van Stefan Paas. In zijn boek analyseert Paas de huidige crises en zoekt hij naar een heilzame route, weg van de rand van de vulkaan. Zijn analyse raakt me. In mijn woorden: we hebben de omarming losgelaten, het verbond met God opgezegd en het beheer over ons leven (inclusief de schepping) in eigen hand genomen. Met alle gevolgen van dien: uitbuiting, instrumentalisering, overheersing en individualisering. Waar het op aankomt, aldus Paas, is herstel van het verbond met God en zijn schepping, door ons gezamenlijk in te zetten voor vrede op Gods aarde. Vrede als geschenk van God en als opgave om je voor in te zetten.

Omarmd leven

Er staat veel op het spel: heil en redding van mens en dier, van de hele schepping. Het verhaal van de autonome mens als maatstaf van alle dingen is voorbij. De natuur presenteert ons de rekening van ons gedrag. Polarisatie drukt ons terug in het isolement van ons eigen gelijk. Waar het op aankomt is omarmd leven. Niet opgesloten in jezelf, zonder traditie, transcendentie en toekomst. Maar omarmd door de Schepper. Met zijn liefde als grondslag en bestemming van je leven. Je geliefd weten, persoonlijk – lees Psalm 103. Niet als een een-tweetje tussen God en jou, maar omarmd door armen die de hele schepping omvatten – lees Psalm 104. Een omarming die niet verstikt, maar ruimte schept en verbindt omdat de aarde van God is. Een omarming die uitdaagt om je handen uit de mouwen te steken. Om als echte protestanten te gaan voor omarming.

De auteur is scriba van de Protestantse Kerk in Nederland. Dit artikel is een samenvatting van de Protestantse Lezing 2023, die hij op 31 oktober hield in Utrecht.
> protestantsekerk.nl voor de volledige lezing (vanaf 2 november)