Dat staat in een advies dat de Raad van State donderdag presenteerde.

Volgens het belangrijke adviesorgaan van de regering moet de verkenner niet meer een persoon zijn, maar „een vaste functionaris, een bestaand publiek ambt”. Daarbij kijkt de raad vooral naar ambten die in het verleden ook al bij de formatie waren betrokken. Dan komen vooral de voorzitter van de Eerste en Tweede Kamer en de vicepresident van de Raad van State in aanmerking.

Kanttekening daarbij is wel dat de voorzitters van het parlement mogelijk niet de stabiele variant vormen waarnaar de Kamer op zoek is, aldus het advies. De vicepresident staat op wat meer afstand van de dagelijkse politiek en adviseert het parlement. Maar ook bij deze keuze kan „een zekere politieke gevoeligheid niet worden uitgesloten”, zo stelt de raad, die een mogelijke rol van de koning verder buiten beschouwing laat.

Het aanvragen van het advies gebeurde vorige maand tijdens de algemene politieke beschouwingen en was een initiatief van SGP, ChristenUnie, CDA en VVD. Het is een reactie op het uit de hand lopen van de verkenning na de laatste Tweede Kamerverkiezingen in 2021. Die draaide uit op een chaos en een vertrouwenscrisis.

Voor een deel hing dat weer samen met het besluit van de Tweede Kamer in 2012 om het staatshoofd niet langer een leidende rol te geven bij de formatie. Het moest anders, maar het hoe en wat is nooit gedetailleerd ingevuld. De praktijk is sindsdien dat alle gekozen lijsttrekkers onder leiding van de zittende Kamervoorzitter bij elkaar komen, waarna de grootste partij een verkenner naar voren schuift. Voor deze functionaris is geen vaste profielschets; iets waar in een evaluatie die de Tweede Kamer liet opstellen na de laatste verkiezingen de vinger bij wordt gelegd.

Onderkoning

De auteurs daarvan doen de aanbeveling om voor de verkenning „een prominent en ervaren (oud-)politicus” aan te wijzen, „met enige afstand tot de actuele politiek”, maar laten het daar verder bij. Het donderdag verschenen advies van de Raad van State gaat een stap verder. Daarin wordt een duidelijke en transparante procedure „van wezenlijk belang” genoemd.

Blijven partijen bij de bestaande praktijk, dan moeten er alsnog een profielschets voor de verkenner komen, vindt de raad. Behalve afstand tot de dagelijkse politiek noemt het rapport als criteria onafhankelijkheid en gevoel voor staatsrechtelijke verhoudingen.

Woensdag debatteert de Kamer over de vraag hoe de verkennersfase moet worden vormgegeven. Nog niet voor alle partijen is duidelijk wat daarbij hun inzet zal zijn. Uit de evaluatie die is opgesteld in opdracht van de Kamer valt in elk geval af te leiden dat niet iedereen het aanwijzen van de vicepresident van de Raad van State als verkenner ziet zitten. Volgens sommigen belandt de Kamer daarmee van de regen in de drup. „Van de koning naar de onderkoning”, luidt daarbij de kritiek. De onderkoning is de bijnaam van de vicepresident, vanwege zijn adviesrol voor het staatshoofd.

In elk geval SGP, BBB en CDA zullen tijdens dat debat pleiten voor een grotere rol van de koning.