Dat bleek zaterdag uit onderzoek van Platform Investico –een collectief van onderzoeksjournalisten– voor De Groene Amsterdammer en Trouw, in samenwerking met een reeks regionale kranten.

Investico nam in een „representatieve steekproef” 792 percelen van 36 overheden onder de loep. Het ging onder meer om wegbermen, losse stukken grasland, bouwterreinen en ijsbanen. Die percelen waren in 2020 door boeren als landbouwgrond aangemeld bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).

Voordeel

Melding van de RVO is vereist om Europese subsidie te ontvangen en om mest te mogen uitrijden. Dat levert volgens berekeningen van Investico een akkerbouwer 260 euro per hectare per jaar op. Veehouders sparen bovendien kosten voor de afzet van mest uit, waardoor het voordeel oploopt tot 430 euro per hectare per jaar voor een melkveehouder en 605 euro voor een varkenshouder.

Het platform vroeg de betrokken gemeenten, provincies en waterschappen uit de steekproef of zij de boeren toestemming hadden gegeven voor de melding bij de RVO. Bij 192 percelen was dat niet het geval. Die hadden een gezamenlijke oppervlakte van 235 hectare. De onderzoeksjournalisten rekenden dat cijfer om naar heel Nederland en schatten daarna in dat boeren misschien wel 24.000 hectare overheidsgrond „onrechtmatig” opgeven bij de RVO. Die oppervlakte komt overeen met de helft van de Noordoostpolder.

De journalisten beweren niet dat er sprake is van bewuste fraude. Wel is „expliciete toestemming” van de eigenaar van de grond nodig voor aanmelding bij de RVO.

Trouw schrijft over „een schemergebied van stilzwijgende instemming” rond de landbouwregistratie. De RVO en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) geven volgens de krant „geen oordeel” over de resultaten van het onderzoek van Investico. De RVO zegt wel „altijd” onderzoek te doen naar meldingen van onrechtmatig gebruik. Volgens LNV is volledige controle „niet haalbaar”.

Voorwaarde voor Europese subsidie en ruimte om mest uit te rijden is dat boeren de overheidsgrond daadwerkelijk in gebruik hebben. In de meeste gevallen lijkt dat het geval. Maar het onderzoek wijst uit dat de boeren daarvoor met de betrokken overheid geen schriftelijke overeenkomst hebben gesloten. Bij navraag zeggen boeren soms dat er een mondelinge afspraak is, of dat de gemeente het landbouwkundig gebruik gedoogt.

Niet verstandig

Agrarisch advocaat Nico Bouwman waarschuwde in juni al in vakblad Nieuwe Oogst dat het „niet zo verstandig” is om als boer het gebruik van grond die van een ander is niet op papier vast te leggen. Een mondelinge afspraak is weliswaar wettig, maar een boer loopt daarmee „wel de nodige risico’s”. Bij controle moet de boer namelijk kunnen aantonen dat zo’n afspraak echt is gemaakt. „Het komt zeker voor dat de inspecteur bij de eigenaar langsgaat om dit na te vragen. Als de eigenaar zich dan bedenkt, heb je een groot probleem.”

Naast overheidspercelen hebben boeren soms ook grond van andere eigenaren in gebruik. Als ze daarvoor betalen, kan dat gebruik worden aangemerkt als pacht, stelde Bouwman in Nieuwe Oogst. Eigenaars willen dat soms niet, omdat een pachter bescherming geniet. Hij adviseert een zogeheten geliberaliseerde pachtovereenkomst af te sluiten. Die geeft de pachter minder bescherming, maar de afspraken staan voor beide partijen wel duidelijk vast.

LTO kon maandagochtend nog niet reageren op het onderzoek van Investico.