Momenteel sluit de studiekeuze van jongeren lang niet altijd goed aan op hun toekomstige baan, zien de onderzoekers. Economisch gezien is dat „niet doelmatig” want daarna moeten ze opnieuw worden opgeleid om aan het werk te komen. Vrije studiekeuze heeft ook voordelen, nuanceren ze. Studenten hebben daardoor alle ruimte om hun talenten te ontwikkelen.

De komende twintig jaar gaat de beroepsbevolking sterk krimpen, halen de onderzoekers uit demografische prognoses. Daardoor rekenen zij op grote tekorten aan vooral zorgmedewerkers en technisch personeel. Dat terwijl bijvoorbeeld goed opgeleid technisch personeel nodig is voor de energietransitie.

„Kiezen we ervoor de vraag van de arbeidsmarkt altijd centraal te stellen, ook als dit de keuzevrijheid van studenten inperkt, of stellen we de individuele student centraal?”, is een vraag die minister Dijkgraaf stelt na het lezen van het advies.

Het antwoord op deze en andere vragen laat Dijkgraaf aan een volgend kabinet. Hij vindt in elk geval dat jongeren „recht hebben” op een „kansrijke opleiding” en dat hier „veel gerichter” op in moet worden gezet. Aan de andere kant vindt Dijkgraaf het een „groot goed” dat studenten keuzevrijheid hebben. „Omdat het gewoon heel belangrijk is dat studenten intrinsiek gemotiveerd zijn.”

De bewindsman heeft het onderzoek aangevraagd om de discussie over de toekomst van het onderwijs op gang te brengen. Nu is het moment om daarover na te denken, vindt de minister, omdat het kabinet miljarden extra steekt in onderwijs. „Daarbij zijn soms fundamentele keuzes te maken. Ook in 2040 moet het vervolgonderwijs en wetenschap actueel en robuust zijn.”

Het onderzoek is uitgevoerd door de onderzoeksbureaus KBA Nijmegen, ResearchNed, CHEPS, Andersson Elffers Felix (AEF) en het Kohnstamm Instituut. Zij spraken op bijeenkomsten door het hele land met studenten, docenten, beleidsmedewerkers, wetenschappers, bestuurders, belangenorganisaties, het bedrijfsleven en deskundigen.