Stil schuifelen bezoekers rond in het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam, luisterend naar de uitleg die ze via een koptelefoon in hun eigen taal krijgen. Het ontvangstpaleis van koning Willem-Alexander imponeert.

De tentoonstelling ”De Prins en de Stad – Willem V in Amsterdam”, op 5 juli geopend door prins Constantijn, is geïntegreerd in het moois dat hier altijd al te zien is. Van 30 mei tot 4 juni 1768 ontving het Amsterdamse stadsbestuur de 20-jarige prins Willem V en zijn 16-jarige vrouw, Wilhelmina van Pruisen, in het stadhuis, het huidige Koninklijk Paleis.

Oorlog

De stadhouder en zijn Duitse vrouw, net acht maanden getrouwd, waren bezig met een kennismakingsreis langs de Nederlandse steden. De Amsterdammers hadden de stadhouder nodig. Door oorlog en concurrentie in de handel stokte de economische groei. Er was steeds meer armoede in de hoofdstad en de onvrede over de bestuurders groeide. Op zijn beurt wilde de jonge prins voet aan de grond krijgen in de machtigste stad van het land.

Voor de Amsterdammers was de vijfdaagse ontvangst een welkome afleiding in onzekere tijden. Gevels waren volgens een inwoner „onbeschrijfelijk fraai” verlicht, vlaggen wapperden, menigten juichten het prinselijk paar toe. Veel vorstelijk en politiek spektakel. Trots toonden de stadsbestuurders de scheepswerven en pakhuizen. Van de ouderen- en wezenzorg kreeg het hoge bezoek een geïdealiseerd plaatje te zien; niet de werkelijkheid.

Suiker

In de expositie zijn grote portretten van het prinselijk paar te bekijken. Ook zijn de stoelen te bewonderen die speciaal voor de stadhouder en zijn vrouw werden gemaakt, evenals het uniform en de sierdegen van Willem V. In de Schepenzaal, waar de prins dineerde, is het vorstelijke banket gereconstrueerd met servies en bestek van Willem V en versieringen van suiker.

Op prenten zijn de diners, audiënties en rijtoeren vastgelegd waarop Amsterdam het prinselijk paar onthaalde, net als de zeiltocht over het IJ naar Zaandam. De prins zelf is er nauwelijks op te zien, behalve wanneer hij voor de burgemeesters buigt…

Voor een groots bal waren de wereldkaarten die in de marmeren vloer van de Burgerzaal zijn afgebeeld, bedekt met een houten dansvloer. Muzikanten vermaakten de meer dan duizend gasten uit binnen- en buitenland. Het feest ging de hele nacht door. De stadsbevolking was grotendeels uitgesloten van deze pracht en praal.

Het vorstelijk bezoek was prijzig; het kasboek in een van de vitrines laat dat zien. Alleen al het verblijf van lakeien en kamerdienaren in logement ’t Kasteel van Antwerpen kostte 1200 harde guldens. Het prinselijk paar telde 1400 gulden neer voor het gebruik van de schouwburg. De ontwerper van de gevelverlichting –met duizenden kaarsen– van het stadhuis kreeg van de prins een gouden horloge ter waarde van 180 gulden cadeau; voor velen meer dan een jaarloon.

Banneling

De tentoonstelling beperkt zich niet tot het bezoek in 1768. Ze laat ook iets zien van het vervolg. Zowel de stad als de prins beschouwde de ontmoeting als een groot succes, maar in de jaren erna nam de onrust in de republiek toe. „Willem V toont niet genoeg daadkracht om voor werkelijke verandering te zorgen en kan niks meer voor zijn positie of zijn land betekenen”, zegt een van de panelen. Willem zou de laatste stadhouder blijken te zijn. In 1795 moest hij de wijk nemen naar Engeland. Het koffertje waarin hij schilderijen meenam, ligt hier nu in een vitrine.

De expositie is te bezichtigen tot 17 september. Er is ook een stadswandeling uitgestippeld: „In 10.000 stappen bekijkt u plekken die het Prinselijk Paar in 1768 bezocht. Van het Koninklijk Paleis en de Dam via het Scheepvaartmuseum en de synagoges naar het voormalig weeshuis en de Schouwburg.”