Wat zit er achter de woede van de Serviërs?

In Kosovo is 93 procent van de bevolking etnisch Albanees. In het noorden van het land zijn er echter vier gemeenten waar Serviërs in de meerderheid zijn. De Servische inwoners van deze gemeenten boycotten in april lokale verkiezingen uit onvrede over de machtsverdeling in de regio. Het gevolg was dat slechts 3,5 procent van de bevolking naar de stembus ging en Albanese burgemeesters koos. Tot woede van de Serviërs werden die vervolgens ook gewoon geïnstalleerd. Op het moment dat de burgemeesters onder begeleiding van de Kosovaarse politie vrijdag hun intrek in de gemeentehuizen namen, barstte het protest los.

De Serviërs zijn boos over de machtsverdeling in de regio. Hoe ziet die er nu uit?

De precieze verdeling van de macht is nooit uitgekristalliseerd. Sinds Kovoso zich in 2008 eenzijdig onafhankelijk verklaarde, bestaan er op twee punten grote spanningen tussen Servië en Kosovo. De eerste is dat Servië Kosovo simpelweg niet erkent als land en formeel de zeggenschap over heel Kosovo opeist. Het tweede pijnpunt is de status van de Servische minderheid in Kosovo, in het bijzonder in de vier noordelijke gemeenten.

Aanvankelijk bestonden er in deze gemeenten twee parallelle lokale regeringen, één onder gezag van Servië en de ander onder gezag van de Kosovaarse autoriteiten. Mede onder druk vanuit de Europese Unie kwam aan deze situatie in 2013 echter een einde. De Kosovaarse regering in Pristina ging vervolgens akkoord met de vorming van een Vereniging van Kosovaars-Servische gemeenten in het noorden, maar die kreeg nooit daadwerkelijk beslag. De vraag bleef boven de markt hangen welke bevoegdheden de vereniging precies zou krijgen. De inzet van Servië is dat de vier gemeenten vergaande autonomie verkrijgen. Kosovo ziet dat voorstel als opmaat naar afscheiding en wil het orgaan slechts als een overlegplatform zien.

Hoe zag de praktijk eruit?

In 2013 ontbond Servië formeel de ‘eigen’ lokale besturen in de vier noordelijke gemeenten. De praktijk was echter diffuus. Het lokaal bestuur, de politie en de rechterlijke macht mochten formeel onder bevoegdheid van Pristina vallen, de lijntjes met Belgrado bleven kort. Serviërs in Kosovo behielden bovendien hun Servische paspoorten en Servische nummerborden.

De regering van de huidige 
Kosovaarse president, Albin Kurti, is er veel aan gelegen de regio meer onder controle te krijgen. Daaronder viel de poging van eind vorig jaar om een einde te maken aan de Servische kentekenplaten. Uit protest namen vervolgens alle Servische burgemeesters, politieagenten, ambtenaren en rechters die in het noorden actief waren collectief ontslag. De verkiezingen van 23 april waren mede uitgeschreven om hen te vervangen.

De NAVO stuurde deze week 700 extra militairen. Wat is de rol van het bondgenootschap in Kosovo?

De presentie van de NAVO vloeit voort uit de oorlog in de jaren 90 tussen Servië en het Bevrijdingsleger van Kosovo. De NAVO intervenieerde, waarop beide kampen in 1999 een staakt-het-vuren tekenden. Het bondgenootschap bleef vervolgens present met de vredesmacht KFOR. Op het moment dat de laatste rellen uitbaken, waren er nog een kleine 4000 KFOR-soldaten actief.

Hoe groot is de kans op verdere escalatie?

Volgens meerdere berichten speelt de Servische president Aleksander Vucic een belangrijke rol in de omvang van de opstootjes. Hij zou onder meer voetbalhooligans naar Noord-Kosovo hebben gestuurd om de boel op stelten te zetten. Waarnemers stellen dat de Servische regering dit soort praktijken vaker inzet. Eind juli 2022 zijn Servische militairen in Kosovo gesignaleerd, wat een schending is van een VN-resolutie uit 1999.

EU-buitenlandchef Joseph Borrell liet zich uiterst bezorgd uit over de huidige spanningen. Hij noemde de situatie woensdag „gevaarlijk en onhoudbaar”. Servië heeft zijn leger in staat van paraatheid gebracht. Als Servië inderdaad het leger inzet, komt het echter in conflict met de NAVO. Dat zal Belgrado er mogelijk van weerhouden de situatie verder te laten escaleren.