Aangezien er zich vooral veel bejaarden onder de demonstranten bevinden, spreken waarnemers inmiddels over de ”grijze revolutie”.

De directe aanleiding voor de massademonstraties vormt de op 1 januari in werking getreden nieuwe wet op de sociale zekerheid. Deze voorziet in de afschaffing van een groot aantal gereduceerde tarieven voor tal van diensten en voorzieningen, waaronder openbaar vervoer, telefoon en de gas- en elektriciteitsvoorziening.

De regering heeft beloofd dit verlies te compenseren met een maandelijkse aanvullende geldelijke uitkering. Maar in de praktijk blijkt die betaling het wegvallen van gereduceerde tarieven slechts zeer gedeeltelijk te dekken. Bovendien beschikken de voor de uitbetaling van deze uitkeringen verantwoordelijke regionale besturen vaak niet over voldoende contanten om aan deze verplichting te voldoen.

In veel regio’s moeten burgers het daarom vooralsnog zonder compensatie stellen. Als gevolg hiervan zijn grote groepen sociaal zwakkeren in de problemen geraakt. Vooral voor gepensioneerden, oorlogsveteranen en invaliden vormden de gereduceerde tarieven een onmisbare aanvulling op hun ver onder het bestaansminimum liggende en niet aan de hoge inflatie gekoppelde pensioenen. Zij waren hierdoor toch in staat om de broodnodige medicijnen aan te schaffen en een telefoonabonnement aan te houden.

Maar ook studenten en militairen zijn hard getroffen door de hervormingen. Zij moeten het sinds 1 januari zonder gratis openbaarvervoersabonnement stellen. Degenen die geen aanvullende uitkering ontvangen, kunnen daarom geen gebruik meer maken van bus of trein. De kosten van een ov-abonnement liggen vrijwel gelijk aan het maandelijkse bedrag dat ze ontvangen aan beurs of soldij.

Vooralsnog zijn het vooral de gepensioneerden die tegen de nieuwe maatregelen protesteren. Van de meest westelijk gelegen Russische stad Kaliningrad tot het in het uiterste oosten gelegen Vladivostok zijn ze massaal de straat op gegaan. Zij schreeuwen leuzen tegen de regering en president Poetin en blokkeren regelmatig de hoofdwegen van hun stad.

In verschillende steden hebben de autoriteiten politie en de mobiele eenheid ingezet in een poging de hoofdwegen te deblokkeren en de niet-gesanctioneerde demonstraties uiteen te jagen. Maar in nogal wat steden toonde de politie weinig enthousiasme om hard op te treden. Ook zij ondervindt de negatieve gevolgen van de hervormingen en voelt zich daarom solidair met de demonstranten.

In andere steden hebben zich inmiddels studenten en vertegenwoordigers van politieke partijen bij de demonstranten gevoegd. Zowel de sociaal-liberale partij Jabloko als de Communistische Partij steunt de demonstraties openlijk en heeft ook politieke eisen geformuleerd: het aftreden van de regering en het terugdraaien van de hervormingen.

Zelfs in militaire kringen zijn er de afgelopen dagen kritische geluiden te horen - vrij ongebruikelijk in Rusland. Dit wijst erop dat de sociale ontevredenheid zeer breed is. Ruim een kwart van de Russische bevolking wordt inderdaad benadeeld door de hervormingen, naar schatting zo’n 40 miljoen burgers.

Dit verklaart waarschijnlijk ook waarom een aantal regionale leiders de afgelopen dagen tot concessies is overgegaan om verdere escalatie te voorkomen. In sommige regio’s mogen de benadeelden alsnog gratis met het openbaar vervoer, elders kunnen ze tijdelijk toch medicijnen tegen gereduceerde tarieven kopen.

Inmiddels is de ernst van de zaak ook doorgedrongen tot het Kremlin zelf. In een poging de gemoederen te sussen, droeg president Poetin afgelopen maandag de regering op geplande pensioensverhogingen eerder door te voeren en te verruimen. Tegelijkertijd verdedigde hij de sociale hervormingen met hand en tand en gaf de regering en de regionale leiders de schuld van het niet goed uitvoeren ervan.

Maar Poetins optreden heeft weinig indruk gemaakt op de demonstranten. De afgelopen dagen zijn hun acties gewoon doorgegaan. Waarnemers verwachten dat de demonstraties zich de komende weken verder zullen uitbreiden, vooral wanneer de eerste niet-gesubsidieerde elektriciteits- en gasrekeningen voor het nieuwe jaar in de brievenbussen zullen vallen.

Voor het eerst sinds Poetins aantreden in 2000 lijkt de bevolking de president persoonlijk verantwoordelijk te stellen voor het niet slagen van zijn beleid. Volgens de opiniepeilingen is Poetins populariteit nog nooit zo laag geweest en voor het eerst keert een deel van zijn traditionele aanhang zich tegen hem.

Vandaag zou de Doema zich buigen over de gevolgen van de sociale hervormingen. De communisten, de ultranationalistische Liberaal Democratische Partij en de patriottische partij Rodina willen een motie van wantrouwen indienen tegen de regering. De enige andere partij in de Doema, de Poetin-gezinde Jedinaja Rossija, die over de absolute meerderheid van de zetels beschikt, lijkt tegen te zijn, al zijn er opvallend veel dissidente geluiden te horen binnen de fractie.