In 2022 meldden het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een afnemende mentale gezondheid onder jongeren en toenemende mentale problemen. Dit jaar berichtte GGD Hart voor Brabant dat meer dan de helft van de jongeren psychische klachten heeft en een op de vijf stevig drinkt. Dat is opmerkelijk in een van de rijkste landen van de wereld. Of toch niet?

Nederland is volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) ook een van de meest individualistische landen. Preventie moet zich daarom niet alleen op de individuele jongere richten, maar juist ook op gezinnen. Helemaal nu staats-
secretaris van Ooijen (ChristenUnie) in april stelde dat de toegang tot jeugdzorg versmald moet worden, om die betaalbaar te houden.

Gevoel van falen

Vaak hoor ik de vraag waarom de jeugdzorg zo overbelast is. Die vraag wordt dan snel beantwoord door te wijzen naar politieke keuzes of het enorme tekort aan menskracht. Maar waarom zijn in ons rijke land de mentale problemen onder jongeren dan zo talrijk?

Een begin van een antwoord bieden veel verhalen van jongeren op de chat die Chris en Voorkom verzorgt en tijdens trainingen mentale weerbaarheid op scholen. Vaak weerspiegelen die verhalen een diep gevoel van falen ten opzichte van wat ik de liberaal-individualistische belofte ben gaan noemen. Bijvoorbeeld dat meisje dat haar droom om dokter te worden uiteen ziet spatten door tegenvallende schoolresultaten. Of die jongen die nooit verwacht had dat zijn gedrag zulke grote gevolgen zou hebben. Een jongere zei naar aanleiding van een training: „Ik wist niet dat drugs zo gevaarlijk waren; het is echt vergif!” Inderdaad, wat niemand je vertelt kun je niet weten.

‘Evangelie’

De liberaal-individualistische belofte luidt: ”jij kunt alles worden”. Die moedigt je als jongere aan om te worden wie je bent en het maximale uit je leven te halen. Op die paar influencers na blijkt dit voor de meeste jongeren echter onhaalbaar. Dat ligt dan zogenaamd echt aan henzelf. Dit individualistische ‘evangelie’ wordt gepredikt op scholen, via sociale media en zelfs in kinderboeken waarin de hoofdpersoon ontdekt hoe uniek hij is en hij al zijn dromen laat uitkomen.

De hoofdboodschap in de westerse cultuur is helaas: jij kunt alles worden, alles krijgen en alles grijpen; ontplooi en ontwikkel jezelf en bestijg die carrièreladder, want alles is voor jou, als je maar… Dit vertaalt zich ook politiek: lang leve de vooruitgang, alles wordt steeds beter, we vinden overal een oplossing voor; de wetenschap, de vrije markt en de politiek (Europa) lossen alles op…

De inrichting van de maatschappij is helemaal ingesteld op deze belofte. Wie vastloopt, krijgt individuele hulp, individuele toeslagen en individuele rechten. Niemand vraagt zich af of de probleemanalyse wel klopt. Iedereen denkt: het zal wel aan mij liggen. Maar het ligt aan een maatschappij die geen samenleving meer is. In die zin zou je kunnen zeggen dat Van Ooijen de toegang tot de jeugdzorg niet versmalt, maar de probleemanalyse verbreedt.

Midlifecrisis

Helaas is een droomleven op Instagram precies wat het is: een droom. Daarom zijn veel jongeren gestrest en voelen ze zich falen. Ze ervaren een innerlijke leegte die nooit gevuld wordt. Het leven valt namelijk tegen. Slechts één persoon behaalt goud. Is dit niet ook de oorzaak van de midlifecrisis, waarin veel mannen het opnieuw willen proberen met een jongere vrouw?

Heel de westerse cultuur zit in een midlifecrisis. We zijn ongekend rijk, maar voor onze omvangrijke economie hebben we zeer veel grondstoffen en energie nodig. We putten daarmee de aarde uit en leggen een claim op de rest van de wereld. Wíj hebben die grondstoffen immers nodig. De meeste oorlogen worden veroorzaakt door honger naar natuurlijke rijkdommen. Prof. Bob Goudzwaard schetst in zijn boek ”Kapitalisme en vooruitgang” (1976) hoe rot de economische wereld is en hoe dit systeem onherroepelijk vastloopt.

Het individualisme maakt ons blind voor de prijs die onze levensstijl vraagt. Als alles wordt teruggebracht tot persoonlijke keuzes verdwijnt het zicht op het collectieve effect ervan. En of het nu gaat om het criminele circuit achter de productie van één ecstasypilletje of om de wereld van misbruik en ellende achter één pornofilmpje: de liberale individualist verkiest die persoonlijke keuze boven de aanpak van een ellendig systeem.

Samen delen

Het is hoog tijd om het schip te keren en te investeren in een samenleving die oog heeft voor het individu én de gemeenschap. Onbegrensde individuele vrijheid wordt dan ingewisseld voor inschikken en ruimte geven. Niet meer ”jij kunt alles worden”, maar ”we kunnen dit samen”. Tegenover onbegrensde groei komt een eerlijk verhaal over samen delen.

Investeren in de samenleving begint bij de kleinste gemeenschapsvorm die we kennen: het gezin. Daarom hebben verschillende maatschappelijke organisaties, waaronder Chris en Voorkom en gezinsplatform.nl, voor 8 tot 15 mei deweekvanhetgezin.nl opgezet. Op 9 mei wordt aan de Tweede Kamercommissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid een petitie aangeboden met vijf concrete punten om te investeren in het gezin en daarmee in de samenleving. Het gaat onder meer om ”relatie- en opvoedingsondersteuning”, ”steun voor éénverdieners die mantelzorger zijn” en ”preventieprogramma’s met aanbod voor ouders”. Dit zijn geen willekeurige kreten, maar concrete manieren om te investeren in omzien naar elkaar en stabiliteit in gezinnen.

Deze investering beoogt niet alleen het voorkomen van jeugdzorgkosten, maar ook een samenleving die een sterke partner voor de overheid is. Na het falen rond de kinderopvangtoeslag en de gaswinning in Groningen moet de overheid erkennen dat ze beperkt is. Naast het investeren in gezinnen is het daarom goed om organisaties in het maatschappelijke middenveld te herwaarderen en meer ruimte te geven. Bij uitstek zijn (bijzondere) scholen en (christelijke) (zorg)organisaties in staat om de samenleving te activeren en vanuit een duidelijke identiteit mensen met elkaar te verbinden. Chris en Voorkom heeft bijna tien keer meer vrijwilligers dan betaalde medewerkers. Dat zijn allemaal mensen die zich verbonden voelen met een missie en daarom tijd en energie steken in chatten met jongeren of trainingen voor schoolklassen. Dit zou de overheid zo niet kunnen.

Met dit alles is uiteindelijk ook het individu gediend. Herwaardeer het vrijwilligerswerk, het verenigingsleven en maatschappelijke carrières. Kies een maatschappelijke stichting en verbind je eraan. Zet (lokaal) kleinschalige coöperaties op (waren energiebedrijven en buslijnen nog maar van ‘ons’). En streef naar minder uren in een werkweek. Je krijgt er een zorgzamere samenleving voor terug.

De auteur is directeur van Chris en Voorkom en lokaal politicus voor de ChristenUnie.