„Nederland heeft zijn koppositie in de EU wat betreft de gemiddelde levensverwachting ruimschoots verloren”, meldt de RVS, die dat een zorgelijke ontwikkeling noemt. Ook heeft de helft van de Nederlanders inmiddels een of meer chronische ziekten en zijn er grote sociaal-economische gezondheidsverschillen.

Volgens de adviesraad zijn er nieuwe uitdagingen die de volksgezondheid bedreigen. Voorbeelden zijn een verslechterd milieu en klimaat, infectieziekten en de energiecrisis en inflatie door de oorlog in Oekraïne. „Deze ontwikkeling raakt niet alleen het leven van individuele personen, maar ook de samenleving als geheel.” Omstandigheden waarin mensen leven, zoals wonen, werk, inkomen, onderwijs en leefomgeving, moeten centraal staan in de zorg voor de volksgezondheid. Aandacht voor leefstijl en gedrag alleen is volgens de RVS onvoldoende.

Het belang van publieke gezondheid werd helder tijdens de coronapandemie, toen de GGD’en druk bezig waren met het tegengaan van de verspreiding van het coronavirus en met het verhogen van de vaccinatiegraad. Nu Covid de endemische fase heeft bereikt, is het risico aanwezig dat de aandacht voor volksgezondheid weer afzwakt, constateert de RVS.

Sluitpost

Volgens de raad is het volksgezondheidbeleid „te vrijblijvend en versnipperd geregeld, te veel gericht op de korte termijn en er wordt te weinig in geïnvesteerd”. Het geld dat wel aan de zorg wordt uitgegeven, is vaak „een sluitpost van de gemeentelijke begroting”. De overheid zou bijvoorbeeld meer geld moeten vrijmaken voor meer GGD-personeel.

Ook moeten instanties en overheden bereikbaarder zijn voor burgers en helderder in de communicatie, vinden de rapportschrijvers. „Het is niet altijd duidelijk waarom bepaalde taken gedecentraliseerd zijn of aan bepaalde professionals of organisaties opgedragen zijn. GGD’en zijn in algemene zin niet zo goed zichtbaar en bereikbaar voor inwoners.”

Het aanstellen van een regeringscommissaris moet de focus leggen op langetermijnbeleid. Ook moet het beleidsmakers stimuleren over domeinen heen samen te werken. „Tegelijkertijd is nodig dat de stem van de samenleving niet alleen meer gehoord en begrepen wordt, maar dat de diverse stemmen ook meer sturend worden voor de verbetering van de publieke gezondheid”, schrijft de raad.

De RVS adviseert ook gezondheidsdoelen wettelijk vast te leggen. Zo kan de overheid worden aangesproken op het behalen van deze doelen. Het advies is ook fors te investeren in onder meer de bemensing van GGD’en en gemeenten.