Nederlandse gevechtsvliegtuigen namen tussen 2014 en 2018 (alleen in 2017 was er geen inzet) deel aan de strijd tegen terreurgroep Islamitische Staat (IS) in Irak en het oosten van Syrië. De F-16’s voerden meer dan 3000 missies uit. Tot dusver was bekend dat bij twee aanvallen in totaal tientallen burgerdoden waren gevallen.

Volgens NOS, Nieuwsuur en NRC, die ter plekke onderzoek deden, kwamen bij de aanval op 22 maart 2016 op een wooncomplex van de universiteit van Mosul twee medewerkers van de universiteit om het leven en vijf van hun familieleden. De vliegers dachten dat ze een hoofdkwartier van IS aanvielen.

Het Amerikaanse militaire hoofdkwartier belast met de strijd tegen IS (Centcom) onderzocht alle aanvallen waarbij burgerdoden zouden kunnen zijn gevallen. Centcom concludeerde in 2017 dat bij de aanval op Mosul geen burgers waren omgekomen. In datzelfde jaar kreeg Centcom ook al een melding dat er waarschijnlijk burgerdoden waren gevallen bij de aanval.

Omdat Centcom niets bijzonders zag op de video van de aanval, werd de melding over burgerslachtoffers volgens NOS, Nieuwsuur en NRC als ongeloofwaardig beoordeeld. Het Nederlandse ministerie van Defensie werd niet op de hoogte gesteld. Later bleek uit onderzoek van het Amerikaanse ministerie van Defensie dat de onderzoeken van Centcom naar burgerslachtoffers nogal verschilden in kwaliteit.

Nabestaanden van de aanval van 22 maart 2016 willen nu dat er onafhankelijk onderzoek wordt gedaan. Bij een andere Nederlandse aanval op Mosul een jaar eerder kwamen vier burgers om. Defensie heeft nabestaanden later een schadevergoeding betaald. En bij een Nederlandse bombardement op Hawija vielen in 2015 zeker zeventig burgerdoden.

Oud-minister Winnie Sorgdrager onderzoekt de aanval op Hawija. De verwachting is dat ze later dit jaar met haar rapport komt. Defensie geeft compensatie aan de gemeenschap van Hawija, niet aan individuele slachtoffers of nabestaanden. Er is onder meer geld gestoken in het verbeteren van de stroomvoorziening en herstel van bedrijfspanden.

Minister Ollongren maakte donderdag bekend dat alle luchtaanvallen die Nederland in de strijd tegen IS heeft uitgevoerd, openbaar worden gemaakt. Onder meer datum, locatie, type missie en eventuele nevenschade wordt gemeld. Dat gebeurde eerder niet uit vrees voor vergeldingsacties van IS. In de strijd tegen de terreurgroep opereerden de F-16’s vanaf een basis in Jordanië. Bijna 2200 keer zetten ze hun wapens in.

„Het vergroten van de transparantie over inzet hoort bij een toekomstbestendige defensieorganisatie”, laat Ollongen weten. Ze heeft ook opdracht gegeven om te onderzoeken „om te bezien of de bestaande meldstructuren bij vermoedens van burgerslachtoffers inzichtelijker en toegankelijker te maken zijn”.