BBB-leider Van der Plas bedreigd; is verkiezingscampagne oververhit?
BBB-leider Caroline van der Plas blijft zaterdag vanwege bedreigingen weg bij een boerenprotest in Den Haag. Activisten zetten op verkiezingsposters demonstratief een rood kruis door gezichten van CDA-kandidaten. Is het politieke klimaat oververhit? „In de samenleving heerst een geagiteerde sfeer.”
Brabant, nachtelijk duister. Pontificaal spuit een man, gehuld in jas met capuchon, een groot rood kruis over gezichten van Brabantse CDA-politici op verkiezingsposters. Beelden van de gefilmde actie circuleren op internet. In hetzelfde, recent gemaakte filmpje plakken enkele jongemannen posters met daarop kruisen door de logo’s van de landelijke coalitiepartijen VVD, D66, ChristenUnie en CDA. Met daaronder de kreet: ”Stem ze weg”. Die plakkaten komen uit de koker van boerenactiegroep Farmers Defence Force (FDF). „Lekker bezig!” roept in het filmpje een passerende automobilist tegen de activisten.
„Onfatsoenlijk en onverstandig”, noemt prof. dr. Gerrit Voerman acties waarbij mensen een rood kruis zetten door het gezicht van politici op posters. „Iemand mag uiteraard politiek van mening verschillen, maar mensen zouden een ander moeten respecteren”, zegt Voerman, die als directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) al decennia verkiezingscampagnes analyseert.
Minder moeite heeft Voerman met de actieposters van FDF waarbij een kruis is gezet door partijlogo’s. „Je mag een ander aanmoedigen om niet op een partij te stemmen. Dat vind ik toch een andere vorm van protest dan een onsmakelijke aanval op een persoon.”
Bedreigd
BBB-leider Caroline van der Plas voelt zich dusdanig bedreigd dat ze zaterdag niet op een boerendemonstratie zal spreken. „De laatste week is het heel erg onrustig”, zei Van der Plas dinsdag in het tv-programma Vandaag Inside. „Ik voel me niet veilig genoeg om tijdens zo’n massale publieksbijeenkomst op een podium te gaan staan.”
„Een heel slechte zaak”, noemt Voerman de bedreigingen aan het adres van de aanvoerder van BBB, een partij die volgende week woensdag in het oosten en noorden van Nederland waarschijnlijk een klinkend verkiezingssucces gaat behalen. „Bedreigingen zijn voor politici een ramp”, zegt Voerman, aan de Rijksuniversiteit Groningen hoogleraar ontwikkeling en functioneren van het Nederlandse en Europese partijstelsel. „Laten we iemand als PVV-leider Geert Wilders niet vergeten, hij wordt al jaren bedreigd. Dat Van der Plas zich niet veilig voelt om te spreken op een protestbijeenkomst is voor de politiek heel kwalijk. Het komt neer op een aanslag op de vrijheid van meningsuiting.”
Tonen de bekladdingen van gezichten van politici en de bedreiging van Van der Plas aan dat de huidige verkiezingscampagne voor de Provinciale Staten oververhit is geraakt? „In ieder geval moeten we daarvoor uitkijken”, waarschuwt Voerman.
Dat er „scherpe kanten” zitten aan de huidige verkiezingscampagne moet je in een „bredere context” zien, betoogt Voerman. „Er heerst al langere tijd een gepolariseerde en geagiteerde sfeer in Nederland. Onlangs werd D66-leider Kaag in Diepenheim onthaald door mensen met fakkels. Dat terwijl zij eerder bij haar woning is bedreigd door een man met een fakkel. Dus zo’n ontvangst met fakkels komt nou niet bepaald genuanceerd over. Denk aan de stikstofproblematiek. Bewindspersonen zijn thuis opgezocht, wegen zijn geblokkeerd. Er heerst weerzin tegen de overheid. Die liet steken vallen, zoals bij de toeslagenaffaire en rond aardgaswinning in Groningen. Veel burgers denken dan: de overheid is niet zozeer voor je, maar tegen je.”
Zorgelijk
Dat BBB-leider Van der Plas vanwege bedreigingen een massabijeenkomst mijdt, is „erg zorgelijk”. Dat zegt prof. dr. Claes de Vreese, hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam. „Het is goed dat Van der Plas zich daarover uitspreekt. Helaas zijn veel meer politici slachtoffer van intimidatie, zeker ook vrouwen.”
Wel vraagt De Vreese zich af of Van der Plas er verstandig aan doet in het openbaar scenario’s te bespreken. „Ze sprak over iemand met een pistool die een aanslag zou kunnen plegen. Het lijkt mij onwenselijk om zo concreet en gedetailleerd dat soort zaken te bespreken.”
Ook De Vreese is niet te spreken over acties waarbij mensen een kruis door foto’s van het gelaat van politici zetten. „Daarmee verruwen mensen de verkiezingscampagne. Op zich worden verkiezingsposters al vele jaren beklad. Waarbij het ene gekalkte snorretje lollig bedoeld is, en het andere snorretje een verwijzing is naar Adolf Hitler. In dat geval verliest zo’n snor natuurlijk zijn onschuld. Mensen zouden in verkiezingstijd weg moeten blijven van verwijzingen naar nazisme, ziektes en de dood.”
Anders dan Voerman heeft De Vreese ook moeite met acties waarbij partijlogo’s op posters worden doorgestreept. „Die zie ik toch in zekere zin als ondermijning van de democratie. Ik zou zeggen: Verstoor andermans campagne niet, maar zeg welke richting je in de politiek zelf op wilt. Daarmee dien je het democratisch proces.”
De Vreese wil ervoor waken al te snel een vergelijking te maken met de huidige verkiezingscampagne en die van 2002, toen nieuwkomer LPF van Pim Fortuyn hoog in de peilingen stond, net als de BBB nu. „Weliswaar was er toen en is er nu onrust in de samenleving. Toch kun je die campagnes niet zomaar met elkaar vergelijken. De LPF nam het destijds op tegen de gevestigde politieke partijen. Ik zie de BBB veel meer als de zoveelste partij op de rechterflank, waar al twintig jaar behoorlijk wat zetels te winnen zijn. Binnen die flank stappen veel kiezers vrij snel over van de ene naar de andere rechtse partij.”
Brandstof
Sociale media worden in verkiezingscampagnes steeds belangrijker. Problematisch is dat debatten op het web sneller uit de hand kunnen lopen, weet prof. dr. Sanne Kruikemeier, hoogleraar digitale media en samenleving aan de Wageningen Universiteit. Ze doet onderzoek naar online verkiezingscampagnes. „Iedereen kan op sociale media wat roepen. Algoritmes kunnen ervoor zorgen dat vooral de meer extreme meningen zichtbaar zijn en zo als brandstof voor polarisatie werken.”
Driekwart van de Nederlanders denkt dat de polarisatie toeneemt, bleek eind december uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Veel ondervraagden ergeren zich aan de verharding in het politieke debat. „Of de polarisatie daadwerkelijk toeneemt, is best lastig te zeggen. Wetenschappers worstelen daarmee”, vertelt Kruikemeier. „Intussen is het wel van belang om rekening te houden met het feit dat een forse meerderheid van de Nederlanders in ieder geval wel dénkt dat die polarisatie groter wordt. Dat gegeven op zich kan ertoe leiden dat mensen meer geneigd zijn zich niet in debatten te mengen, uit angst voor conflicten. En dat komt een gezond debat niet ten goede.”
Gezond debat
Nu is het internet nog altijd het „wilde westen”, constateert Kruikemeier. „Online haat kan makkelijk voortwoekeren. Die haat kan een gezond debat verstoren.”
Het is „jammer” dat actievoerders in de publieke ruimte politici op verkiezingsposters bekladden, vindt ze. „Op zich zijn conflicten niet per se slecht. Ze kunnen de democratie zelfs dienen. Zo krijg je helder waar een partij voor staat. Maar ga niet op basis van haat en bedreigingen met elkaar in debat. Laat discussies constructief en beleefd zijn.”
