Prachtig, zo’n vijfdelig eindrapport van 1957 pagina’s. Maar zou het de zaak iets verbeteren, vroegen veel Groningers zich voor de presentatie al af. De cynische ondertoon in de vraag verraadt dat het vertrouwen in de overheid als gevolg van de gaswinning een dieptepunt bereikte. „Als dit in de randstad was gebeurd, zou het nooit zo lang geduurd hebben voordat de ernst van de zaak op het netvlies stond”, was niet voor niets een veelgehoorde klacht gedurende het onderzoek.

Hoewel herstel van vertrouwen niet het expliciete doel van de enquête was, is het wel een belangrijk element nu de blik weer voorwaarts is gericht. Zo schreeuwt de vastgelopen hersteloperatie om een spoedige impuls.

Excuses

Alleen woorden zijn niet genoeg om dat te bewerkstelligen, zo onderstreept de commissie nog maar eens in het eindrapport. In de loop der jaren erkenden verschillende betrokkenen in toenemende mate het leed van de Groningers. In 2015 bood NAM-directeur Schotman zijn excuses aan. Shell-directeur Van Loon deed dat een jaar later. Namens het kabinet maakte premier Rutte in 2019 excuses.

Daar moet het echter niet bij blijven, benadrukt de commissie. Excuses zijn immers „alleen van waarde als ze in de praktijk tot beterschap leiden”. Met andere woorden: in de uitvoering mag er nog wel een tandje bij.

De Groningers kunnen in ieder geval moed putten uit het feit dat de commissie met concrete aanbevelingen komt, gericht op schadeafhandeling en de versterkingsoperatie en dus op de toekomst. Dat is uniek. Eerdere enquêtes beperkten zich vaak tot aanbevelingen die herhaling van fouten moesten voorkomen, maar hadden voor de gedupeerden meestal niet meer zoveel in petto.

Tempo

Wat betreft de operatie om Groningse huizen te versterken is er zoals gezegd volop werk aan de winkel. Dat moet drie keer zo snel gaan als nu, wil de operatie in 2028 zijn afgerond, waarschuwde het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) vorig jaar. Op dit moment voldoen zo’n 8000 van de ruim 27.000 beschadigde woningen weer aan de veiligheidsnorm.

De afgelopen jaren is de versterkingsaanpak verschillende keren omgegooid, met de nodige onrust en vertraging tot gevolg. Om daar een eind aan te maken adviseert de enquêtecommissie om van nu af aan gebiedsgericht huizen te versterken. Deze aanpak is niet per se sneller, maar biedt wel andere voordelen. Buren worden gelijker behandeld, misschien kan er direct efficiënt verduurzaamd worden en bovendien kan het de saamhorigheid in het dorp ten goede komen.

Als het gaat om het andere spoor van de hersteloperatie, de schadeafhandeling, zijn er al „flinke stappen gezet”, vindt de commissie. Echter, in de huidige praktijk is het zo dat de instantie die de schades uitkeert (IMG) dat in de regel alleen kan doen als is aangetoond dat de NAM wettelijk aansprakelijk is. Mede daardoor gaat er veel geld naar deskundigen en schade-experts. De Rekenkamer becijferde dat in 2021 voor elke euro schadevergoeding er 74 cent aan uitvoeringskosten zijn gemaakt.

Om schades vlotter te kunnen uitkeren, zou het goed zijn als het IMG extra geld en ruimere bevoegdheden krijgt, adviseert de enquêtecommissie. Het kabinet moet daar geld voor apart zetten. Verder zou de schadeafhandeling er volgens de commissie mee geholpen zijn als Groningers die bezwaar willen maken daar langer de tijd voor krijgen en er meer capaciteit en geld wordt besteed aan het oplossen van complexe schades.

Vertrouwen moet worden verdiend, schreef de commissie in het woord vooraf. Ze is ervan overtuigd dat een noodzakelijke verbetering van de hersteloperatie daaraan bijdraagt. Kortom, het is nu aan de overheid en wat betreft de financiële aspecten ook aan de NAM om de schouders eronder te zetten.