De zeventig schetsten samen een beeld van een overheid die gretig gebruikmaakte van het waardevolle aardgas in de Groninger bodem, maar jarenlang wegkeek van de nadelige gevolgen van de gaswinning voor bewoners. Financiële en economische belangen wonnen het niet alleen jarenlang van de veiligheid, maar stonden ook een fatsoenlijke vergoeding van de schade in de weg.

„Alsof er een trein onder de grond door dendert”, zo omschreef gedupeerde Sijbrand Nijhoff aan de commissie hoe hij de zware aardbeving in Huizinge in 2012 beleefde. Hij vertelde over de jarenlange strijd om zijn schade vergoed te krijgen, en hoe de scheuren in zijn boerderij symbool staan voor zijn zwaar beschadigde vertrouwen in de overheid. „Deze scheuren zitten ook in de Groninger mens.”

De commissie hoorde van deskundigen hoe diep de aardbevingen nog altijd ingrijpen in de levens van Groningers. In het laatste verhoor met kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer ging het over de impact op kinderen, die naast hun eigen angst en onzekerheid ook die van hun ouders met zich meedragen. „Het is ultieme onveiligheid als degenen die jou zouden moeten beschermen, zelf wanhopig zijn”.

Wetenschappers vertelden de commissie hoe hun waarschuwingen voor het risico op bodemdaling en aardbevingen in de wind werden geslagen. Kritische onderzoeksrapporten verdwenen in diepe lades en er werd jarenlang nauwelijks geïnvesteerd in verbetering van de kennis over de seismische gevolgen van delfstoffenwinning.

Bedrijfsleven, politiek en toezichthouders leefden „in een tunnel” waar geen ruimte was voor kritische geluiden, aldus een voormalig onderzoeker van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). De gaswinning leverde de staatskas miljarden op die onder meer gebruikt werden om de verzorgingsstaat te financieren. Waarschuwingen voor de risico’s waren „niet welkom”.

Veiligheid was jarenlang ondergeschikt aan financiële belangen, erkenden ook (voormalige) ministers, ambtenaren en vertegenwoordigers van de olie- en gasindustrie. Uitgerekend in het jaar na de beving in Huizinge in 2012 werd een recordhoeveelheid gas opgepompt uit het Groningenveld, ondanks een advies van SodM om de productie juist te verlagen. In die tijd van stevige bezuinigingen op de overheidsuitgaven werden de gasbaten gezien als onmisbaar voor de staatskas.

Maar ook de oliebedrijven oefenden druk uit om te voorkomen dat de gaskraan zou worden dichtgedraaid, zo viel te horen uit de mond van betrokken ambtenaren en bestuurders. Topvrouw Marjan van Loon van Shell Nederland verklaarde terugkijkend daar „niet trots” op te zijn.

De verhoren van premier Mark Rutte en de Shell-topman Ben van Beurden gaven inzicht in de soms innige contacten tussen kabinet en bedrijfsleven. Van Beurden noemde de minister-president „een vriend” met wie hij af en toe ook in de persoonlijke sfeer contact had. Zelf hield Rutte het erop dat het zijn taak is om „zowel formeel als informeel” contact te hebben met toplieden uit het bedrijfsleven.

Rutte greep zijn verhoor ook aan om nog maar eens excuses te maken, ditmaal voor de psychische gevolgen van de aardbevingsproblematiek voor kinderen. Hij noemde het „verschrikkelijk” dat jonge mensen in Nederland „in angst opgroeien” en erkende dat het kabinet daar „te laat en te weinig” aandacht aan heeft besteed.

Niet alle betrokkenen die de commissie wilde verhoren, kwamen ook opdagen. Joost van Roost, topman van ExxonMobil in de Benelux tussen 2000 en 2017, weigerde zich onder ede te laten horen. In tegenstelling tot de overige getuigen kon hij daar niet toe worden verplicht omdat hij Belgisch staatsburger is.

De openbare verhoren vormen maar een deel van het werk van de commissie, die daarnaast honderdduizenden documenten opeiste bij tientallen instanties, waaronder ministeries. Ook werd achter de schermen al gesproken met tientallen betrokkenen. Op 24 februari presenteert de commissie haar rapport, in Zeerijp, waar in 2018 een van de grootste bevingen plaatsvond.