En voor wie het was vergeten: op de privécomputer van Hillary Clinton zaten in 2016 ook bestanden die daar niet hoorden. Deskundigen waarschuwen dat dit maar het topje van de ijsberg is.

Veel ophef was er afgelopen zomer toen de FBI het zomerverblijf van Trump binnenviel en na urenlange huiszoeking een vrachtje dozen meenam waarin (top)geheime stukken zaten. Ze waren gevonden op plekken in het zomerhuis waar je ze niet verwachtte en zaten bijvoorbeeld tussen privépapieren over soms alledaagse zaken. Los daarvan: ze mochten helemaal niet meer bij de oud-president zijn. Hij had ze moeten inleveren.

„Onbegrijpelijk en onverantwoord”, was het veelgehoorde commentaar na de vondst bij Trump. De vondst was voor de Democraten het bewijs dat hij niet deugde. „Onverantwoord was het zeker”, zegt Elisabeth Goitein van het Brennan Center for Jusitice in New York. De stelling dat het onbegrijpelijk is, wil de expert op gebied van veiligheidswetgeving echter nuanceren. „Het is te gemakkelijk om te zeggen dat een ambtenaar zijn zaakjes niet op orde heeft als later blijkt dat hij stukken niet heeft overgedragen. Dan ga je voorbij aan de onmogelijkheid om helemaal compleet te zijn. Waar stukken worden gevonden, is ook niet altijd sprake van kwade opzet.”

Ambtelijk misdrijf

Zowel in het geval van Trump als bij Biden onderzoekt een speciaal aanklager momenteel of er sprake is van een ambtelijk misdrijf. Het bezit van geheime stukken is een overtreding van de spionagewet en andere federale veiligheidsvoorschriften. Maar juristen in de VS zeggen dat dit vaak meer leidt tot politiek gedoe dan tot rechtszaken. Anders is het wanneer een hoge ambtenaar stukken bezit of bewust achterhoudt om ze te lekken of te verkopen.

Daarvan was sprake bij de voormalige baas van de CIA, David Petraeus. Die werd ervan beschuldigd geheime documenten te hebben gegeven aan zijn voormalige maîtresse en biograaf. Hij sloot een deal met justitie om een veroordeling wegens misdrijf te voorkomen. De prijs die Petraeus moest betalen: twee jaar voorwaardelijk en een geldboete van 100.000 dollar.

Goitein is stellig van mening dat er omstandigheden zijn die fouten bij het overdragen en bewaren van geheime stukken in de hand werken. Jaarlijks wordt bij de centrale overheid in de VS ongeveer 50 miljoen keer besloten dat een stuk geheim is. De laatste decennia is er volgens haar een „sterk groeiende tendens” geweest om stukken als geheim te oormerken. „Er is sprake van overclassificatie. Stukken krijgen het stempel ”geheim”, terwijl dat in 90 procent van de gevallen helemaal niet nodig is.”

Soms gebeurt dat volgens haar uit gemakzucht, soms is dat beleid. „Wanneer een politicus bijvoorbeeld een flater heeft geslagen en daar niet aan herinnerd wil worden, kan hij de documenten geheim verklaren. Dan zitten ze voor vijftig jaar achter slot en grendel.”

Volgens de veiligheidsexpert wordt door die overclassificatie de hoeveelheid geheim materiaal onbeheersbaar. Die mening deelt Tom Blanton, beheerder van het National Security Archive. Tegen de BBC zegt hij: „De hoeveelheid geheime stukken is zo groot dat het bijna onvermijdelijk is dat ambtenaren vergeten stukken over te dragen. Daarmee wordt het zicht op zwakke plekken of lekken onmogelijk. Het bewaren van echte geheimen loopt daardoor gevaar.”

Sancties

Goitein en Blanton hebben er al meer dan eens bij de Amerikaanse overheid voor gepleit om de regels voor het classificeren te standaardiseren en te vereenvoudigen. Goitein wil zelfs sancties invoeren voor ambtenaren die stukken onnodig als geheim bestempelen.

Dat advies komt overeen met een rapport uit 1997 waarin Democratisch en Republikeinse senatoren samen de aanbeveling deden om het aantal geheime stukken drastisch te verminderen en tegelijk betere waarborgen te zoeken voor zaken die echt geheim moeten blijven. „Een goed advies, dat nooit een vervolg kreeg”, zegt Goitein met enige bitterheid. „Misschien dat de vondsten bij Trump, Biden en Pence ertoe leiden dat de regels worden aangepast.”