Het is een veelgebruikt beeld om duidelijk te maken dat gewoontes of patronen moeilijk te veranderen zijn. Het is vaak van toepassing op mensen die in een land wonen waar de veiligheid langzaam maar zeker achteruitgaat. Hoewel het beeld volgens menig bioloog niet helemaal klopt, moest ik er onlangs in Burkina Faso toch weer aan denken.

Volg het nieuws uit dit land en de schrik kan je om het hart slaan. Voor mijn reis sprak ik met iemand die in Burkina Faso woont en in haar werk veel met de overheid te maken heeft. Zij uitte haar zorgen en gaf aan dat de ruimte die het maatschappelijk middenveld krijgt steeds kleiner wordt. De overheid vecht hard tegen terrorisme, maar probeert ondertussen controle te houden op alles wat er verder in de samenleving gebeurt. Deze vrouw was niet bepaald optimistisch gestemd.

Aangekomen in Burkina Faso sprak ik met anderen en die namen mijn zorgen een beetje weg. „Onze hoofdstad Ouagadougou is net zo veilig als jullie mooie Amsterdam.” Ze lachten mijn zorgen in eerste instantie weg. Maar toen ik het diepere gesprek aanging, bleek de situatie wel degelijk veranderd. Het is 100 kilometer buiten de hoofdstad niet meer veilig om over de weg te gaan, werd me verteld. Ook in de buurt van de activiteiten van onze partners wordt het gevaarlijker. Collega’s van partnerorganisaties uit de hoofdstad zijn steeds alerter als ze buiten de hoofdstad activiteiten bezoeken. Terwijl ik deze column schrijf, hoor ik dat twee medewerkers van Artsen zonder Grenzen tijdens een hulpactiviteit om het leven zijn gebracht.

Men deelde ook andere zorgen. Over de instabiliteit van een overheid die zoekt hoe ze een land kan besturen waar zoveel onrust is. Over de gevolgen van klimaatverandering, die in de Sahel voelbaar en merkbaar zijn.

Het werd me steeds duidelijker: velen weten eigenlijk niet hoe te leven in een land waar het steeds onveiliger wordt. In Burkina Faso leefde je jarenlang in vrede, rust en stabiliteit. Je leven op een andere manier inrichten en elk moment van de dag rekening houden met het gevaar dat op de loer kan liggen, lukt niet zomaar even. Je voelt je als die kikker in de pan.

En tegelijk: het optimisme popt uiteindelijk ook in de persoonlijke gesprekken weer op. Men is ervan overtuigd dat er in Burkina Faso goede keuzes worden gemaakt en het uiteindelijk wel weer goed komt met het land. Meer dan ooit is het belangrijk om de verbinding te zoeken en rekening te houden met elkaar. Juist nu het vertrouwen wankelt.

Op hun beurt vroegen ze hoe het in Nederland gaat. Ik vertelde over de stijgende energieprijzen, de toenemende polarisatie en de onrust en het wantrouwen richting de overheid. Ze vroegen door over de protesten van boeren en klimaatactivisten. Ik probeerde een en ander zo eerlijk mogelijk weer te geven. Maar terwijl ze mij bevroegen, werd me duidelijk dat mij weer een spiegel werd voorgehouden.

De urgentie om vanwege de veiligheidssituatie een ander levenspatroon aan te nemen, staat voor Burkina Faso buiten kijf. Maar hoe zit dat voor Nederland? Ook onze manier van leven zal moeten veranderen. Met elkaar de aarde uitputten als voorheen kan simpelweg niet meer. Ook ik als Nederlander moet geen kikker in een opwarmende pan worden.

Het gesprek in Burkina Faso helpt me om mijn hoofd boven het warme water van de pan uit te steken. Om de realiteit als een frisse koude douche onder ogen te zien. Ik zie dan de realiteit van een uitgeputte aarde en een samenleving waarin niet wordt geluisterd, maar de verdeeldheid juist toeneemt. Tegelijkertijd concludeer ik daardoor dat ik het daar niet bij kan laten zitten. Het vraagt ook wat van mij: het gesprek zoeken met diegene met wie ik het niet zo eens ben. Doorvragen, luisteren en zoeken naar waar we elkaar wél kunnen vinden.

Deze les uit Burkina Faso geef ik graag door. Hopelijk betekent het een verfrissende ervaring, voor het kookpunt bereikt wordt.

De auteur is directeur-bestuurder Woord en Daad.