Zo’n 1000 meter hoogte overbrugt de stoomtrein tussen het dorpje Wernigerode en de top van het Brockenmassief. Zwarte rook kringelt uit de locomotief, terwijl de trein in een traag tempo tegen de helling op zwoegt, de wagonnetjes achter zich aan.

Boven wacht, op 1141 meter hoogte, de Brocken. De markante berg, die hoog uittorent boven de verder vrij vlakke omgeving, is een begrip in de Harz. De beroemde Duitse dichter Johann Wolfgang von Goethe gebruikte zijn barre tocht naar de top van de Brocken, in de winter van 1777, als inspiratiebron voor zijn poëzie. In de Koude Oorlog liep de grens tussen Oost en West dwars over de berg. De Brocken lag in de militaire zone, en was voor burgers verboden gebied. Sovjetsoldaten maakten er de dienst uit en de geheime dienst, de Stasi, gebruikte het strategisch gelegen massief voor spionagedoeleinden.

Tegenwoordig herinnert alleen het museum op de top nog aan die beklemmende tijd. Toerisme is vandaag de dag belangrijk voor de Brocken, die omgeven wordt door het Nationaal Park Harz, een beschermd natuurgebied van zo’n 25.000 hectare groot. Wandelaars komen aan hun trekken in dit bosrijke gebied. De regio ligt op zo’n vijf uur rijden vanaf Utrecht.

De Brocken beklimmen kan via verschillende wandelpaden. Zo is er de Goetheweg, een route van zo’n 9 kilometer vanuit het dorpje Torfhaus. Tijdens deze wandeling overbrug je ongeveer 350 hoogtemeters. Een andere, kortere optie is het pad vanuit het dorp Schierke. Met zo’n 500 hoogtemeters over een traject van 5,5 kilometer is deze tocht wel een stuk steiler dan de Goetheweg.

Historische stoomtrein

Voor wie niet van klimmen houdt, zijn er ook andere manieren om de top van de Brocken te bereiken. De meest unieke is door middel van een rit met een historische stoomtrein. Deze treinen doorkruisen, over drie trajecten, grote delen van de Harz. Een ervan, de Brockenbahn, voert naar de top van de Brocken.

Vanaf vakwerkstad Wernigerode stap je, na een rit van ruim anderhalf uur, uit op de top van het Brockenplateau. Als uitje voor het hele gezin is deze excursie prijzig: volwassenen betalen 51 euro voor een retourtje, voor kinderen van 6 tot 14 jaar is de prijs 30,50 euro (prijzen in 2022).

Voor dat geld heb je dan wel een bijzondere ervaring. De locomotief met zijn rood-gele wagonnetjes trekt onderweg heel wat bekijks. Tijdens de rit door Wernigerode, waar een aantal keer kort wordt gestopt, loopt de spoorbaan hier en daar vlak langs de huizen. Bij veel spoorwegovergangen staan mensen even stil om een plaatje te schieten van de voorbijtuffende locomotief. Breed lachend zwaaien ze naar de passagiers. Nadat de trein de bebouwing heeft verlaten, volgen prachtige kilometers door loofbos. Vanaf de stop Drei Annen Hohne gaat het de hoogte in, en wordt het zicht weidser.

Zitcomfort

Hoewel de smalle houten bankjes in de wagons niet veel zitcomfort bieden, is dat in deze trein geen probleem. Passagiers kunnen als ze dat willen hun stoel inruilen voor een staplaats op een van de balkons. Hier is de ervaring optimaal: de wind in de haren, rook in het gezicht.

De smalspoorbaan is belangrijk voor het toerisme in de regio –de trein trekt jaarlijks zo’n 1 miljoen bezoekers– maar de attractie niet onomstreden. Wie tijdens de tocht zijn ogen goed de kost geeft, ziet hier en daar zwartgeblakerde stammen. De vonken die uit de schoorsteen van de locomotief komen, hebben in het verleden regelmatig brandjes veroorzaakt. Daarom is het traject zo nu en dan, in zeer droge periodes, gesloten. Een aantal politici pleit er zelfs voor om de baan helemaal in de ban te doen.

Hoe hoger de locomotief komt, hoe meer de kale, grijze bomen opvallen. Hier en daar lijkt het op een maanlandschap in plaats van op een groen wandeloord. Boosdoener is de schorskever, vertelt een Duitse medepassagier. Dit beestje plant zich razendsnel voort en betekent een ware ramp voor de bossen in de Harz. De larven van het dier eten zich een weg naar het binnenste van de boom. De fijnsparren, die na de Tweede Wereldoorlog massaal in dit gebied werden aangeplant, zijn niet bestand tegen deze aanval, en vallen bij bosjes.

Scandinavië

Wie een bezoek plant aan de top van de Brocken, doet er goed aan om, ook in de zomer, warme en winddichte kleding mee te nemen. Zelfs als het in Wernigerode, dat hemelsbreed maar zo’n 10 kilometer verderop ligt, heerlijk warm en zonnig is, kan dat op de top van de Brocken een heel ander verhaal zijn. Wie in het vakwerkstadje in de stoomtrein stapt, voelt gedurende de ruim anderhalf uur durende rit de temperatuur afnemen en de wind toenemen.

Niet gek, want op de Brocken heerst een klimaat dat vergelijkbaar is met dat in Scandinavië. De gemiddelde temperatuur op de berg is 3,5 graden, in vergelijking met 9 graden in de rest van Duitsland. De wind lijkt door je heen te blazen op de kale hoogte. De hoogste windsnelheid werd in 1984 gemeten op 263 kilometer per uur. Ter vergelijking, de krachtigste windstoot die ooit in Nederland werd waargenomen had een snelheid van 202 kilometer per uur.

Boven loopt er een wandelpad rondom het plateau. Met een beetje geluk hoor je in de verte de volgende trein al aan komen tuffen. Voor wie wat meer wil weten over de natuur in het nationale park, staan er langs het pad een aantal borden met informatie, zowel in het Duits als in het Engels. Met de natuur op de top gaat het goed, zo groeien er tegenwoordig weer 1500 plantensoorten op het Brockenplateau. Een flinke verbetering ten opzichte van de honderd soorten die de DDR-tijd overleefden.

IJzeren Gordijn

Museum het Brockenhaus biedt een schat aan informatie over zowel de natuur rondom de berg als over de geschiedenis van het massief. Zo is er een expositie die een goed beeld geeft van de gebeurtenissen in de Koude Oorlog en rond de val van het IJzeren Gordijn. Op de bovenste verdieping is de schotel te zien waarmee de Stasi door de jaren heen meer dan 16 miljoen mensen bespioneerde. Ook valt te lezen dat in 1984 het dak van het onderkomen van de officieren eraf waaide. De brokstukken lagen naderhand verspreid over het hele plateau.

Bezoekers die het Duits niet goed machtig zijn moeten het in dit museum vooral hebben van de tentoongestelde objecten en foto’s: informatieborden zijn vrijwel nergens vertaald naar het Engels of Nederlands.

Bonte stad

Wernigerode wordt niet voor niets ”de bonte stad van de Harz” genoemd. In de straten van het oude gedeelte van het middeleeuwse stadje staan gele, roze en groene gevels naast elkaar. De stad is helemaal ingericht op toeristen.

Zo is er het kasteel, dat hoog uittorent boven Wernigerode en te voet of met een elektrisch treintje te bereiken is. Het slot was lange tijd in handen van de voorouders van Juliana van Stolberg, de moeder van Willem van Oranje. Het kasteel is van april tot november iedere dag geopend. In de ruim vijftig opengestelde kamers ademt alles het adellijke leven in de negentiende eeuw.

Voor wie reist met kinderen zijn bezoekjes aan het miniatuurpark en het luchtvaartmuseum de moeite waard.

Ook leuk: al struinend door de smalle straatjes op zoek naar bijzondere vakwerkhuizen. Zo zijn er bijvoorbeeld het kleinste huis en het scheve huis. Beide gebouwen huisvesten tegenwoordig een klein museum.