Open houding in missie mogelijk als christen op genade rust

Veel westerse benaderingen van religieuze veelkleurigheid kunnen worden uitgezet op een lijn tussen twee polen, zoals geschetst in Paul Knitters overzichtsstudie ”Introducing Theologies of Religions” (2002). Knitter typeert de verschillende visies met behulp van het beeld van een wip, waarbij het zwaartepunt ligt ofwel bij de universele aanwezigheid van God ofwel bij de eigenheid van het geloof in de God van Jezus Christus en daarmee op het christendom als enige ware godsdienst. Beide kunnen niet evenzeer de nadruk krijgen. Deze wip is ook zichtbaar in de zoektocht naar de juiste verhouding tussen openheid naar de traditie van anderen en overtuigde toewijding aan de eigen traditie. Die verhouden zich als twee armen van een weegschaal, waarbij een grotere druk op de arm van de openheid betekent dat de arm van de toewijding relatief minder gewicht krijgt, en andersom. Openheid naar de ander zet het vertrouwen in de eigen traditie onder druk. In de westerse literatuur wordt deze spanning tussen openheid en overtuigde toewijding nogal eens gezien als een wetmatigheid. In de ontmoetingen met christenen en theologen in Maleisië, maar ook in de ontmoeting tussen kerk en islam in Afrika valt mij echter op dat openheid naar de ander en toewijding aan de eigen traditie daar niet noodzakelijkerwijs worden ervaren als twee polen die op spanning staan. Vergeleken met die gelovigen zijn Nederlandse christenen en voorgangers vaak aarzelender om hun geloof in het publieke domein te delen. Dat wordt door internationale gasten uit de wereldkerk ook geregeld opgemerkt. Geloof is privé. Als we het delen, dan gebeurt dat zelden met een uitnodiging om deze God ook te leren kennen. Past ons als Nederlandse christenen met een recente geschiedenis als christelijk cultureel machtsblok niet een grote bescheidenheid? ## Verzuiling De voorzichtigheid en wellicht ook moeite om de betekenis van Christus in het gesprek met de religieuze ander en in het publieke domein te delen, wordt door meerdere factoren bepaald: Enkele culturele en historische factoren dragen in meer algemene zin bij aan de verlegenheid om het geloof in Christus te delen. Belangrijk zijn onder meer het betekenisverlies van het christelijk geloof en de secularisatie van het verlangen, ingebed in een kapitalistische economie. Verder worstelen we als kerk met het koloniale verleden en het misbruik van kerkelijke macht. We moeten bij het nadenken over culturele factoren ook oog hebben voor de specifieke Nederlandse context binnen de bredere Europese cultuur. In mijn grensverkeer tussen Engeland en Nederland ben ik me in het bijzonder bewust geworden van de grote invloed van de verzuiling en ontzuiling op de Nederlandse missionaire praktijk. De verzuiling brengt onder meer met zich mee dat Nederlandse christelijke gemeenschappen, in de tijd dat moderne waarden zich breder in de cultuur verspreidden, geen traditie hebben opgebouwd om het christelijk geloof in gesprek te brengen met deze moderne waarden en vervolgens het geloof opnieuw te verwoorden en te verantwoorden. We hebben in Nederland geen stemmen die vergelijkbaar zijn met die van G.K. Chesterton, C.S. Lewis en Dorothy Sayers in het Verenigd Koninkrijk. ## Hoop buiten ons Te midden van de vele factoren die een rol spelen bij de aarzeling om de betekenis van Jezus Christus en het geloof in de drie-enige God met anderen te delen, vraag ik vooral aandacht voor de ”subjectpositie” van de religieuze mens. Het is tekenend dat de problematiek van de relatie met de religieuze en levensbeschouwelijke ander in de westerse theologie wordt toegeschreven aan de spanning tussen openheid en toewijding. Dat zijn allebei houdingen of deugden die gecentreerd zijn in het religieuze individu. Daarin hebben ze inderdaad een spanningsvolle relatie. Is ons bestaan echter een excentrisch bestaan (gericht op wat zich buiten onszelf bevindt), dan kan er vertrouwen zijn. Vertrouwen heeft zijn zwaartepunt liggen in de God die in Christus een brug naar de wereld heeft geslagen en de dood overwon. „Dit vertrouwen kunnen we dankzij Christus tegenover God uitspreken. Niet dat wij vanuit onszelf zo bekwaam zijn dat we dit als ons eigen werk kunnen beschouwen; onze bekwaamheid danken we aan God. Hij heeft ons gemaakt om het nieuwe verbond te dienen.” (2 Korinthe 3:4-6a, NBV21) Dit excentrische bestaan als gelovige maakt het mogelijk om te groeien in zowel openheid als vertrouwen. De grond van ons vertrouwen ligt immers buiten onszelf. De waarde van dit geloof ligt niet in de superioriteit van haar traditie of gemeenschap. Ze ligt in het feit dat deze traditie een antwoord is op de God die in Christus de dood overwon en een nieuwe toekomst opende. Daarom kan de gelovige de ander in alle openheid tegemoet treden. In de ontmoeting mag ik leren van de wijsheid die anderen in hun levensweg hebben opgedaan en die in andere gemeenschappen wordt doorgegeven. Als christelijke gemeenschap mogen we tegelijkertijd getuigen van de allesbeslissende ontmoeting met God in Christus en verantwoording afleggen van de hoop die we hierin hebben ontvangen. Ook die hoop ligt buiten onszelf, in Christus. In de maanden dat ik met Kang-San Tan in Maleisië aan onze studie over interreligieuze geloofsverantwoording werkte, vloog het me wel eens aan. Ik zat op de veertiende etage van een kantoorgebouw, met daaromheen in een straal van 500 meter niet alleen kerken, maar ook Chinese, hindoeïstische en boeddhistische tempels en een moskee. Is het niet onvergeeflijk arrogant om aan te nemen dat het christelijk geloof in dit veelkleurige veld een eigen positie heeft? Als we dat vertrouwen uit de kwaliteit van ons geloof en onze traditie moeten halen, is dat inderdaad niet mogelijk. Geloof in de beslissende betekenis van Christus is echter wel mogelijk voor zover het rust in Gods handelen. ## Grondtoon Voor de roeping van de kerk betekent een excentrisch bestaan dat we ons steeds meer mogen laven aan en moeten oriënteren op genade als grondtoon van ons bestaan en van het leven van de kerk. Daarbij kunnen we, nu de kerk een afkalvend instituut is, ook leren van delen van de wereldkerk die altijd als minderheid gefunctioneerd hebben, zoals in India of China, en van delen die al veel langer gemarginaliseerd zijn, zoals in het Midden-Oosten. Maar we mogen ons ook laten bemoedigen door plaatsen waar de kerk juist uitbundig bloeit, omdat we daarin zien dat de kerk niet aan de Noord-Atlantische cultuur gebonden is. _De auteur is hoogleraar interculturele theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit. Dit artikel is een verkorte weergave van zijn op 27 januari uitgesproken rede, met als titel ”Vertrouwen delen: excentrisch leven in Gods missie”, bij de aanvaarding van de leeropdracht ”Wereldwijde perspectieven op de lokale missionaire roeping” vanwege de Protestantse Kerk in Nederland._

Open houding in missie mogelijk als christen op genade rust

Opinie

RD.nl in uw mailbox?