Daarmee nuanceert Van de Wijngaert, bijzonder hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en werkzaam bij het Haagse onderzoeksbureau EMMA, het beeld van theorieën over de echokamer en de filterbubbel. Deze stellen dat mensen online voornamelijk berichten onder ogen krijgen die stroken met hun eigen mening. Dit komt door algoritmes.

Vrijdag houdt Van de Wijngaert in Museum Boerhaave in Leiden een lezing over de rol van sociale media in de polarisatie van discussies over bijvoorbeeld vaccinatie en Zwarte Piet.

Met haar onderzoek wil Van de Wijngaert meer te weten komen over polarisatie en de dynamiek achter het verschijnsel. Alleen zo kun je volgens haar de afstand tussen bevolkingsgroepen tegengaan, en dat is wat haar betreft nodig. „Een ruzie op zijn tijd kan best goed zijn, maar polarisatie is schadelijk. Mensen staan lijnrecht tegenover elkaar en gaan niet meer op de argumenten van de ander in.”

Om erachter te komen hoe polarisatie werkt, dook de communicatiewetenschapper in een uitermate gepolariseerd debat: de zwartepietendiscussie. Ze analyseerde meer dan 44.000 tweets, verstuurd van 2011 tot en met 2019, over het onderwerp. Daarbij bleek dat voor- en tegenstanders van Zwarte Piet inderdaad, zoals de echokamertheorie stelt, ieder in een eigen bubbel leven. Maar daarnaast zoeken beide groepen ook steeds discussie met de ander, zag Van de Wijngaert.

Toch verminderen deze interacties de polarisatie niet, aldus de hoogleraar. „Eerder het tegenovergestelde. Er is sprake van geschreeuw, niet van een opbouwend gesprek. Mensen willen vertellen hoe stom het standpunt van de ander is. Ze laten hun eigen identiteit zien door de mening van de ander af te kraken.”

Praatprogramma

Polarisatie is geen verschijnsel dat gelijktijdig met de opkomst van sociale media het licht zag, concludeert Van de Wijngaert. Zo stuitte ze op een praatprogramma uit 1997 waar voor- en tegenstanders van Zwarte Piet elkaar op felle toon bestrijden. Aan het eind van het programma merkt de presentatrice op dat de gemoederen nog niet eerder zo hoog opliepen dan tijdens deze discussie.

„Polarisatie is er dus niet alleen door sociale media. Vroeger ging het er niet liever aan toe. Wel kunnen haatdragende berichten zich makkelijker en sneller verspreiden door nieuwe technologie.”

Om polarisatie tegen te gaan, is uiteindelijk verandering nodig in beide kampen, concludeert Van de Wijngaert. „De twee partijen moeten bereid zijn verandering te accepteren en hun eigen ongelijk zo nodig toe te geven.”