De nadruk ligt niet zozeer op wat de mensen móésten geloven, maar op wat ze daadwerkelijk geloofden en hoe ze daar vorm aan gaven. En dan gaat het om de geschiedenis van het christendom in de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden, van belang om te weten voor hen die nog steeds menen dat de Nederlandse kerkgeschiedenis in de zestiende eeuw begon.

Het boek is ontstaan vanuit het Thijmgenootschap -vereniging voor wetenschap en levensbeschouwing, genoemd naar de katholieke voorman Jozef Alberdingk Thijm-, dat in 2004 het 100-jarig jubileum vierde en ook met een boek aan dat feest vorm wilde geven. Uitgeverij Davidsfonds in Leuven heeft ervoor gezorgd dat het inderdaad een bij een feest passend, mooi boek is geworden.

Compleet
Het biedt geen totaaloverzicht maar gaat in op belangrijke momenten in de kerkgeschiedenis, verdeeld over negentien hoofdstukken. Toch geven vooral de eerste hoofdstukken, waarin de komst van het christendom naar de Nederlanden en de moeizame kerstening beschreven worden, meer dan slechts momenten. Meer thematisch zijn de hoofdstukken over de begijnen en bedelorden, de Moderne Devotie, de verhouding tussen Erasmus, Luther en de theologen van Leuven, de heksenvervolging en het jansenisme. Deze hoofdstukken worden afgewisseld met delen die dan weer meer een overzichtskarakter hebben.

Hoewel het in dit boek om ”scharniermomenten” gaat, zoals de ondertitel aangeeft, wordt de lezer toch een compleet beeld gegeven. Compleet betreft de chronologische lijn vanaf de eerste kerstening tot en met de kerk in de twintigste eeuw, maar compleet betekent ook dat zowel de rooms-katholieke als de protestantse kerkgeschiedenis behandeld worden. De kracht van het boek ligt echter ook in het taalgebruik van de auteurs. Zij weten de gebeurtenissen zo te verwoorden dat het boek zeer prettig leest, waarbij de prachtige, grote illustraties het leesgenot ongemeen verhogen.

Illustratief voor de kwaliteit van het boek is het hoofdstuk van dr. Gian Ackermans over de synode van Dordrecht. De opvattingen van remonstranten en contraremonstranten worden evenwichtig weergegeven en het geheel van de synode wordt beschreven zonder de negatieve toon die elders zo vaak te horen is. Objectieve en tegelijk betrokken weergave is ook kenmerkend voor het hoofdstuk van professor Lamberigts over het jansenisme, een hervormingsgezinde stroming binnen de Rooms-Katholieke Kerk, met een vroomheid waar ook protestanten hun voordeel mee kunnen doen.

Stimulerend
Voor de lezer die niet alleen historische interesse heeft, maar ook zelf actief in kerk en christendom wil zijn, bevat dit boek ook veel waardevols. Te denken is aan het feit dat de kerstening van Nederland sterk bevorderd is door de toewijding van individuele christenen. Leerzaam -en op een bepaalde wijze geruststellend- is ook dat er blijkbaar de eeuwen door een spanning is geweest tussen het gepredikte en het beleefde christendom. Wie probeerde toch met kracht -en soms met geweld- te bereiken dat iedere christen naar een bepaalde overtuiging ging leven, bracht doorgaans meer bloed en dood, dan geloof en liefde. Het hoofdstuk van Peter Nissen over de vroomheid van de late Middeleeuwen laat zien dat veel van wat vandaag ”bevindelijk” of ”evangelisch” heet, al heel oude katholieke parallellen, om niet te zeggen katholieke wortels heeft. Dat proef ik ook als boodschap van het boek, dat men de lezer kennis wil laten maken met de breedte, de variatie en de rijkdom van de Nederlandse, christelijke traditie.

Peter Nissen en zijn team hebben met dit boek laten zien hoe mooi, boeiend, actueel en relevant kerkgeschiedenis is. Het is dus maar net hoe kerkgeschiedenis gebracht wordt en daarom is dit boek ook een stimulans om met het vak bezig te blijven, en om de resultaten van dit bezig zijn aan een breed publiek door te geven. Wie alvast met de studie wil beginnen, krijgt in het boek literatuursuggesties aangereikt, maar ik kan me voorstellen dat de lezer dit boek eerst nog een tweede keer wil lezen.

voetnoot (u17(N.a.v ”Geloven in de Lage Landen. Scharniermomenten in de geschiedenis van het christendom”, door Peter Nissen e.a.; uitg. Davidsfonds, Leuven, 2004; ISBN 90 5826 281 2; 204 blz.; € 34,50.