Rutte reageerde met zijn excuses maandag op aanbevelingen van het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden. Hij erkende dat door slavernij onder Nederlands bewind sprake is geweest van misdaden tegen de menselijkheid en bood hiervoor zijn excuses aan. Het college heeft aanbevolen zowel die erkenning als de excuses en ook herstelmaatregelen in een wet op te nemen, „zodat duidelijk is dat er geen sprake is van vrijblijvendheid”.

Na zijn speech zei de premier nog te „worstelen” met de vraag of dit moet gebeuren, dat hij deze nog niet met een „hard nee of hard ja” kan beantwoorden en het gesprek hierover nog voort te willen zetten in onder meer de Tweede Kamer. Die debatteert na verwachting in de tweede helft van januari over de excuses, kort nadat de Kamerleden terug zijn van reces.

Pim van Strien (VVD) spreekt zich uit tegen wettelijke verankering van de excuses. Hij vindt dat partijleider Rutte een „prachtig betoog” heeft gehouden, „daar hoeft geen laag aan te worden toegevoegd”. De grootste oppositiepartij PVV vindt dat er überhaupt geen excuses hadden moeten worden gemaakt voor het slavernijverleden.

GroenLinks en ChristenUnie vinden dat nazaten van tot slaaf gemaakten en andere belanghebbenden te weinig zijn betrokken bij het voortraject van de excuses. Daarom willen ze eerst met hen in gesprek voordat ze een standpunt innemen over een mogelijke wettelijke verankering van de excuses.

Met herstelmaatregelen bedoelt het adviescollege niet een financiële compensatie voor alle schade uit het verleden, maar een structurele financiering van de „schadelijke doorwerking van dat verleden in het heden.” Dat kan bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs, onderzoek en cultuur.

Tegelijk met de excuses kondigde Rutte ook een fonds aan van 200 miljoen euro die in een wet zal worden vastgelegd. Dit geld zal worden ingezet om de bewustwording van en betrokkenheid bij het slavernijverleden te vergroten. Verder gaat er 27 miljoen euro naar een slavernijmuseum in Amsterdam.