In Suriname en het Caribisch deel van het koninkrijk is overwegend zuinig gereageerd. President Chan Santokhi van Suriname zegt „goede nota” te hebben genomen van Ruttes toespraak, maar hekelt de voorbereidingen met de woorden: „Een gezamenlijke aanpak vanaf het begin was aannemelijker geweest.” Premier Silveria Jacobs van Sint Maarten, die vorige week nog had laten weten dat ze excuses niet zou accepteren, wijst die inmiddels niet af, maar verbindt daar wel voorwaarden aan. Zo vindt zij dat de Nederlandse verontschuldigingen zich moeten uitstrekken tot het Afrikaanse continent. Premier Gilmar Pisas van Curaçao wilde nog geen reactie geven. Door premier Evelyn Wever-Croes van Aruba werden Ruttes excuses royaal aanvaard.

Voorzitter Joyce Sylvester van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme spreekt van een historisch moment. „Ik denk dat als ik de toespraak van Rutte goed heb beluisterd dat er voor het eerst sinds eeuwen tussen Nederland en het Caraïbisch gebied naar elkaar is geluisterd”, aldus Sylvester.

Volgens Rabin Baldewsingh, Nationaal Coördinator tegen Racisme en Discriminatie, kunnen de excuses de boeken in als een „historisch kippenvelmoment”. Hij pleit ervoor de excuses juridisch te verankeren in een wet, zodat ze niet meer kunnen worden teruggedraaid. Ook de voorgenomen uitgaven van 200 miljoen voor een fonds voor maatregelen op het terrein van „bewustwording, betrokkenheid en doorwerking” liggen dan vast, aldus Baldewsingh.

Voorzitter Dagmar Oudshoorn van het door het kabinet-Rutte III ingestelde Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden noemt de bijeenkomst van maandag „een heel groot historisch moment”, maar door het pad dat afgelopen tijd is gelopen is volgens haar de glans van het moment wel verdwenen. Oudshoorn doelt onder meer op de discussie die ontstond over de datum voor het excuus.

De zes organisaties die donderdag een kort geding aanspanden om de datum van de excuses voor het slavernijverleden te verplaatsen, noemen het „pijnlijk, koloniaal en achterhaald” dat deze maandag alsnog zijn uitgesproken. „Je ervaart in psychische zin dat Mark Rutte de baas is en wil zijn”, laat zegsvrouw Hannah Belliot van de organisaties weten.

Activist Jeffrey Afriyie van Nederland Wordt Beter vindt dat de overheid na de excuses ook de volgende stap moet zetten. „Het is belangrijk om te gaan praten met de nazaten en met hen in overleg te gaan, zodat de kinderen van de nazaten niet meer met 2-0 achterstaan als ze in Nederland geboren worden.”

De Tweede Kamer reageerde maandag overwegend positief op Ruttes slavernijtoespraak, al laten veel partijen nog in het midden hoe het vervolgtraject er in hun ogen uit moet zien. Volgens CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma markeren de excuses een nieuw hoofdstuk in de dialoog met de nazaten „die deze last van het verleden zo lang alleen hebben moeten dragen”. Partijleider Gert-Jan Segers van de ChristenUnie vindt dat eerst de volle waarheid rond het slavernijverleden op tafel moet komen, voordat er echt aan vergeving en verzoening kan worden gewerkt. SGP-leider Kees van der Staaij noemt het goed om misstanden uit het verleden onder ogen te zien en te erkennen. Wel vindt de partij dat de excuses met veel ongemak zijn omgeven. „Enerzijds omdat het maar heel beperkt om eigen handelen gaat, anderzijds omdat het gesprek met nazaten nog volop loopt”, aldus Van der Staaij.