De grootste bedreiging voor de volksgezondheid die de wereld ooit onder ogen heeft gezien. In niet mis te verstane bewoordingen beschrijft de Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties (WHO) het globale probleem van roken. De WHO spreekt zelfs van een tabakepidemie.

De statistieken onderschrijven die dramatische termen. In mei zette de WHO de kille cijfers nog eens op een rij in een omvangrijk rapport over tabakverslaving en de maatregelen die inmiddels zijn genomen om het gebruik van sigaretten en aanverwante producten tegen te gaan.

In 2020 gebruikte ruwweg een vijfde van de wereldbevolking tabak in enige vorm. Onderverdeeld in 36,7 procent van de mannen en 7,8 procent van de vrouwen. Dat komt in totaal neer op zo’n 1,3 miljard rokers. Van hen overlijden er jaarlijks ruim 8 miljoen, van wie 1,2 miljoen door meeroken. De economische schade wordt geschat op circa 2000 miljard euro per jaar, maar exacte cijfers ontbreken. Bovendien is het lastig welke kosten wel en niet precies aan de gevolgen van tabakgebruik moeten worden toegeschreven.

In absolute aantallen spant China de kroon. In de Volksrepubliek roken meer dan 300 miljoen mensen, bijna een derde van het totale aantal rokers wereldwijd. Verhoudingsgewijs staat Kiribati, een eilandenrepubliek in Oceanië, aan de top: 68,6 procent van de mannen en 35,9 procent van de vrouwen gebruikt daar in enigerlei vorm tabak.

Deugdelijke basis

Sinds jaar en dag spannen gezondheidsautoriteiten zich in om roken een halt toe te roepen. In 2003 namen de lidstaten van de WHO de Raamwerk Conventie Tabak Beheersing (FCTC) aan. Zo’n 182 landen hebben dit verdrag inmiddels geratificeerd. De overeenkomst geeft staten een deugdelijke internationaalrechtelijke basis om maatregelen tegen tabakgebruik te nemen.

Veel landen hebben inmiddels een stevig antirookbeleid ontwikkeld. Variërend van het instellen van rookvrije zones tot het verbieden van reclame van tabakproducenten. Dat heeft in de afgelopen twintig jaar tot een wereldwijde afname van het totaal aantal rokers geresulteerd, concludeerde Tobacco Atlas, een periodiek rapport van de University of Chicago, in mei dit jaar.

Door de bevolkingsgroei in Afrika, het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied en in de Pacific, is in die delen van de wereld echter nog steeds sprake van een toename van het aantal rokers, aldus Tobacco Atlas.

Verder maakt niet elk land even goed gebruik van de juridische mogelijkheden om roken aan banden te leggen, concluderen de opstellers van het rapport. Dat heeft deels met de heersende cultuur te maken, maar houdt ook sterk verband met de economische positie van de betreffende staat. Zo is verhoging van de belasting op rookwaren –dat algemeen als een zeer effectief middel in het antirookbeleid wordt gezien– in veel armere landen nauwelijks een optie.

Tobacco Atlas wijst bovendien op het groeiend aantal jonge rokers. Die toename wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door de opmars van de e-sigaret, die tegenwoordig in steeds meer varianten en smaakjes verkrijgbaar is.

Om juist toekomstige generaties voor de gevaren van tabak te behoeden, nam Nieuw-Zeeland dinsdag een pakket wetten aan dat roken op termijn volledig uit de samenleving moet uitbannen. Voor de meeste kinderen van nu zal het hun leven lang verboden zijn om sigaretten te kopen.

Om dat te bereiken, zijn nogal wat regels nodig. Te beginnen bij de verkopers van tabakswaren. Winkels mogen geen sigaretten en aanverwante producten meer verkopen aan mensen die na 1 januari 2009 zijn geboren. Dat zijn nu nog tieners van maximaal 13 jaar oud, maar het verbod zal volgens deze wetten hun leven lang blijven gelden.

Handhaving

De Nieuw-Zeelandse regering heeft ook nadrukkelijk in handhaving van de regels voorzien. Wie toch sigaretten aan tieners verkoopt, kan een boete tegemoetzien die kan oplopen tot een slordige 91.000 euro.

De nieuwe wetgeving leidt ertoe dat binnen afzienbare tijd zo’n 90 procent van de winkels die nu nog tabak verkopen daarmee moeten stoppen. Ook bepalen de aangescherpte regels dat rookwaren voortaan minder nicotine mogen bevatten.

De maatregelen moeten niet alleen bijdragen aan bevordering van de gezondheid van de Nieuw-Zeelandse burger, maar leveren ook een aanzienlijk financieel voordeel op. Minister van Onderzoek, Wetenschap en Innovatie, Ayesah Verrall, becijferde deze week dat het nieuwe beleid op korte termijn al een jaarlijkse besparing van omgerekend zo’n 5 miljard euro op het zorgsysteem betekent.

Alleen in het Himalayastaatje Bhutan is de regelgeving nog strenger. Daar geldt sinds 2010 een algeheel verbod op de verkoop van sigaretten.