Onderaards Antwerpen

Fris ruikt het niet bij de onderaardse ingang van de Antwerpse ruien. Een Belgische dame grijpt een zakdoek. Onvermijdelijke grapjes. „Dit is de enige plaats waar je in gezelschap…” Kom op, wie op ondergrondse excursie gaat, moet niet zeuren over akelige geuren.

Zo’n vijftien belangstellenden hijsen zich in een groen beschermingspak. Verder krijgen ze laarzen en een zaklampje. De tocht in de gewelfde gangen onder de stad kan beginnen. Onder leiding van gids Karin Beerten vaart de groep op een platte schuit 100 meter het riool in. Daarna gaat de toer te voet verder.

Wadend door het brakke water trekt de stoet door de donkere gangen. „Het is hier vrij slibberig”, waarschuwt Beerten. „Ge moet voorzichtig blijven.” Lampjes lichten op in het duister. Er sijpelt water naar beneden. De gids waarschuwt voor verraderlijke geultjes. In de ruien hangen her en der straatbordjes: de Gilde Kamerstraat, de Leeuw van Vlaanderenstraat.

De Antwerpse ruien zijn sinds eind april dit jaar weer open. Ruim 1,5 van het in totaal 8 kilometer lange gangenstelsel onder de stad kan onder leiding van een gids worden bezichtigd. In zomer en winter is de temperatuur er een graad of 12.

Ratten Wie denkt dat de inhoud van Antwerpse wc-potten hem in het riool om de oren vliegt, kan gerust zijn. Het afval uit gootsteen en toilet wordt afgevoerd via buizen die door de gangen lopen. Uiteindelijk komt het grotendeels gezuiverde afvalwater in de Schelde terecht. Regenwater belandt wel in de ruien. Bij overvloedige regenval zijn de onderaardse gangen voor het publiek gesloten.

„We lopen nu bij het stadhuis”, meldt gids Beerten. „Dus als het hier naar het riool riekt, dan weet ge hoe laat het is.”

De onvermijdelijke vraag komt van de jongste deelnemer aan de excursie. Sluipen hier ratten rond? Dat valt alles mee, legt gids Beerten uit. Ze vond onlangs een dode rat en ze zag een keer zo’n beest wegschieten. „Zij schrikken meer van ons dan wij van hen. Misschien zien we over vijf jaar meer ratten, wanneer ze gewend zijn aan publiek.”

Over een krokodil of zelfs een draak in de onderbuik van Antwerpen is veel gefantaseerd, maar tot dusver zijn de beesten er nooit gesignaleerd. Voornaamste bewoners zijn spinnen en pissebedden, door Antwerpenaren vette varkens genoemd.

De ruien lopen ook onder de St.-Carolus Borromeuskerk. Het verhaal gaat dat in de oorlog mensen vanuit de kerk de rioolgangen als vluchtweg gebruikten.

Ziektes Zo nu en dan houdt gids Beerten halt. Ze wijst op de verschillende soorten gewelven en op het daglicht een meter of vijf boven de hoofden. „Daar komt de tram voorbij.”

Vanaf 1100 legde Antwerpen ruien aan. De vaarten dienden ter verdediging, afwatering en als transportroute voor turfschepen. Het watergangenstelsel werd door de eeuwen heen steeds vuiler. Er leefde weliswaar vis en er werd gezwommen, maar ambachtslieden dumpten er steeds meer afval en burgers leegden hun wc-pot in het water.

Door de erbarmelijke hygiëne in de ruien braken in vroeger tijden om de haverklap ziektes uit. In 1678 velde een pestepidemie in drie maanden tijd niet minder dan 6000 burgers. Inwoners spraken van de „haastige” of „Antwerpse” ziekte. In 1866 stierven bijna 3000 mensen aan een cholera-epidemie.

Vanaf de zeventiende eeuw werden de ruien overwelfd. Burgers kregen daarvoor een subsidie. De operatie werd in 1882 voltooid. Vanaf 1900 deden de ruien officieel dienst als riool en mochten burgers hun wc-pot aansluiten op het stelsel.

Het oordeel van een Hollander over de afvalverwerking („drekhopen”) in de Belgische stad aan het eind van de achttiende eeuw laat aan duidelijkheid niets te wensen over: „Eene ondraaglijke stank pijnt uwe reukzenuwen.”

Een informatiebord in de ruien wijst erop dat hygiënemaatregelen een gebod van God zijn. Deuteronomium 23:13 vermeldt: „En gij zult een schopje hebben, benevens uw gereedschap, en het zal geschieden, als gij buiten gezeten hebt, dan zult gij daarmede graven, en u omkeren, en bedekken wat van u uitgegaan is.”

Giftige gassen Niet iedereen overleefde in vroeger tijden een bezoek aan het onderaardse gangenstelsel. In 1899 kwamen drie mannen om door giftige gassen. Tot 1970 gingen mensen van de onderhoudsdienst met een kanarie naar beneden. Voordat de inspecteur afdaalde, ging het vogeltje de gangen in. Als het beest het loodje legde, wist de arbeider dat hij zich uit de gangen moest houden.

Christian Piessen, die samen met zijn vrouw en twee kinderen aan de tocht heeft deelgenomen, is in zijn sas met de onderaardse excursie. „We hebben in Antwerpen een interessante stadswandeling gedaan. Maar een ondergrondse tocht is ook speciaal. Zeker en vast.”

Wordt gids Karin Beerten niet een beetje gedeprimeerd van de tochten in de donkere onderaardse riolen van Antwerpen. De Belgische vrouw schudt resoluut haar hoofd. „Ik geef natuurlijk ook excursies boven de grond. En in de ruien zie ik telkens weer nieuwe dingen.”

Meer informatie: tel. 0032-(0)32320103, www.ruihuis.be en www.visitantwerpen.be .

Onderaards Antwerpen

RD.nl in uw mailbox?