Op zondag is de kaasfabriek dicht

Toen Henk van Bochove vorig jaar in contact kwam met de regionale coöperatie DeltaMilk en het plan groeide om gezamenlijk eigenaar te worden van kaasfabriek De Graafstroom, stond voor hem vast dat hij alleen directeur zou worden als de zaak op zondag dicht blijft. „Ik heb een christelijke achtergrond”, licht hij toe in het sober ingerichte kantoor van het fabriekscomplex, dat is gelegen tussen uitgestrekte weilanden en grazende koeien. „Het kan niet zo zijn dat ik op zondag in de kerk zit en dat anderen moeten produceren in de fabriek waarvoor ik verantwoordelijkheid draag. Zolang ik directeur ben, wordt hier op zondag niet geproduceerd. Dat hebben we schriftelijk vastgelegd.”

Daarmee werd een oude regel in ere hersteld. Toen de fabriek in 1908 als onderdeel van een boerencoöperatie van start ging, bleef de poort op zondag ook dicht. Dat veranderde nadat Melkunie de fabriek in 1983 had overgenomen. Uit concurrentieoverwegingen, zoals dat heette, was het op zeker moment volgens het concern gewenst dat er zeven dagen in de week productie werd gedraaid.

Volslagen onverwachts werd de klok terug gedraaid nadat Campina, die eerder met Melkunie fuseerde, twee jaar geleden met de andere zuivelgigant Friesland Foods wilde fuseren. Om monopolievorming tegen te gaan, bepaalde de Europese commissaris Neelie Kroes dat de kaasfabriek in Bleskensgraaf afgestoten moest worden. Zuivelcoöperatie DeltaMilk was er als de kippen bij om zich als gegadigde aan te dienen. Vanwege het uiterst geavanceerde productieproces van de Alblasserwaardse fabriek waren er diverse kapers op de kust, maar DeltaMilk bleef uiteindelijk als enige over. De coöperatie nam een meerderheidsaandeel, de resterende aandelen gingen naar de nieuwe directeur, Van Bochove.

„Vroeger kenden alle grote dorpen hier een boerencoöperatie die niet alleen melk inzamelde maar ook verwerkte”, zegt voorzitter Teunis Sterk van DeltaMilk. „Door overname van De Graafstroom werd een oude vorm nieuw leven ingeblazen. Zodoende bleef het laatste coöperatieve bolwerk in de regio behouden.”

Verwerven is één, exploiteren iets anders. Hoe overleeft een vrij bescheiden speler op de drukke kaasmarkt in dit land? Teunis Sterk: „Wat een nadeel lijkt te zijn, kan ook in een kans verkeren. De lijnen zijn kort en inspelen op veranderingen in de markt kan daardoor razendsnel. Sommige concurrenten hebben daarmee heel wat meer moeite omdat ze zo groot zijn geworden dat er sprake is van logge lichamen. Wat bij zo’n concern lang duurt, kan hier soms in enkele uren zijn geregeld.”

Doel is de lekkerste kaas van Nederland te maken en dat mag dan wel heel erg ambitieus lijken, bij De Graafstroom gaan ze ervoor. Van Bochove: „De smaak van kaas wordt bepaald door zowel de kwaliteit als de beleving. Kaas uit de Alblasserwaard heeft daarbij als voorsprong dat hij rechtstreeks afkomstig is uit het Groene Hart.”

De kaas die tot nu toe wordt geproduceerd, gaat de deur uit onder het label ”Goudse”. Het streven is te komen met een eigen label en dat niet alleen nationaal maar ook internationaal in de markt zetten. Is de binnenlandse markt stabiel, in het buitenland zijn er nog volop groeimogelijkheden. Van Bochove: „Zelfs een land als China kan interessant worden. Was een Chinees die kaas at enkele jaren geleden nog een zeldzaamheid, nu is de situatie snel aan het veranderen.”

Sterk prijst zich gelukkig in Van Bochove een directeur te hebben gevonden die op dezelfde golflengte zit als het bestuur van DeltaMilk. Van Bochove was voor zijn overkomst naar Bleskensgraaf veertien jaar werkzaam bij Friesland Foods in verschillende directeursfuncties. De laatste jaren was hij verantwoordelijk voor de kaasdivisie in de Benelux.

Hij lijkt de hooggespannen verwachtingen ruimschoots te gaan waarmaken. Doelen voor begin 2011 zijn nu na drie kwartalen al gerealiseerd.

Een ontwikkeling waarmee terdege rekening moet worden gehouden bij het ontwikkelen van een eigen kaas, is dat de consument steeds kritischer wordt. Kaas is van oudsher rijk aan vet en zout en die twee ingrediënten staan steeds meer in een kwade reuk. De gemiddelde vetinname is te hoog en leidt daardoor tot overgewicht, van zout krijgen we eveneens te veel binnen met hart- en vaataandoeningen als gevolg.

Van Bochove: „De uitdaging is een kaas te ontwikkelen met een laag vet- en zoutgehalte die ook nog eens heel erg lekker is. Dat is niet makkelijk maar dat geeft wel de uitdaging, anders kon iedereen het.”

Veel melk wordt nu nog aangeleverd door FrieslandCampina. Dat is onderdeel van het overnameakkoord. Op termijn zal 70 procent van de benodigde melk door de leden van DeltaMilk worden aangeleverd. Om dat te realiseren, is nog een forse uitbreiding van het ledenbestand nodig.

Sterk heeft goede gronden om aan te nemen dat dat geen probleem is. Veel boeren stellen het op prijs dat ze een band hebben met de verwerker. „De schaal waarop wij werken, spreekt hen aan. Pas hebben we hier een open dag voor de leden gehouden en ze zijn bijna allemaal geweest. Tot 1 december, de datum van de overname, had niemand van de zestig medewerkers hier ooit een klant gezien. Dat is het verschil.”

Onder het personeel leverde de overname vrijwel uitsluitend positieve reacties op. Ook de zondagssluiting verliep geruisloos. Sterk: „Omdat een deel van het personeel een kerkelijke achtergrond heeft, werd het zelfs door diverse betrokkenen toegejuicht.”

Ook onder de leden van DeltaMilk en het bestuur stuitte de zondagssluiting niet op weerstand. „Als we het in zes dagen niet kunnen verdienen, dan ook niet in zeven”, vertolkte een van hen de gevoelens.

Voor het ledenbestand van DeltaMilk blijkt de verandering zelfs positieve effecten te hebben. Boeren die wat de zondag betreft op dezelfde lijn zitten als de directeur, sluiten zich aan bij DeltaMilk. Sterk: „Er is zeker ook meer respect ontstaan voor het genomen besluit.”

Cijfers

De Graafstroom maakt jaarlijks een omzet van 140 miljoen euro door 39.000 ton kaas te produceren. Daarvoor is 390 miljoen kilo melk nodig. Het ledenbestand van coöperatieDeltaMilk dient daartoe de komende jaren uit te breiden met circa 300. Een gunstige factor is volgens voorzitter Sterk de prijs die de coöperatie aan boeren betaalt. „Die is op dit moment de hoogste van Nederland.”

Coöperatie als model springlevend

Een coöperatie zoals in Bleskensgraaf is een model dat oude papieren heeft. Het was ooit bedoeld als variant op het arbeiderszelfbestuur. Om het in termen van nu te zeggen: de coöperatie was vooral een samenwerkingsverband van zzp’ers. Vandaar dat marxisten het model ooit bewierookten. Kleine ondernemers konden een vuist maken tegen de verfoeide economische buldogs.

Voor boeren is de coöperatie in Nederland van onschatbare waarde geweest omdat ze sterk heeft bijgedragen aan de groei en bloei van de agrarische sector. De meeste grote bloemen- en tuinbouwveilingen zijn nog altijd coöperaties, zoals FloraHolland met Aalsmeer als bekendste vestiging. Maar ook de vroegere boerenleenbank, later opgegaan in de Rabobank, ging uit van een coöperatie.

Naarmate de onderneming groter wordt, kan de oorspronkelijke gedachte van zelfbestuur op de achtergrond geraken. Leden beschikken niet altijd over de benodigde kennis om de gang van zaken nog te kunnen en te willen beïnvloeden. Veel coöperaties hebben om die reden een professionaliseringsslag doorgemaakt. Onderdeel daarvan is bijvoorbeeld het aantrekken van externe commissarissen die een bepaalde deskundigheid bezitten.

De kritiek op het coöperatiemodel was en is nog al eens dat het onvoldoende zou inspireren tot commercieel ondernemen omdat het bedrijf van iedereen is en ‘dus’ van niemand. De praktijk toont het tegendeel. Het samenwerkingsmodel heeft in de loop der jaren een reeks van krachtige internationale spelers opgeleverd, zoals FrieslandCampina, The Greenery en de al eerder genoemde Rabobank.

Anno 2010 is de coöperatie springlevend, zeker in de agribusiness. Niet voor niets is er een Nationale Coöperatieve Raad voor land- en tuinbouw (NCR) en bestaat er een bijzondere leerstoel coöperatief recht aan de Universiteit van Tilburg. De jongste trend is volgens de NCR dat de coöperatie ook buiten de agrosector aan populariteit wint. Voorbeelden zijn Achmea, Coöpsupermarkten en Univé.

Op zondag is de kaasfabriek dicht

Economie

RD.nl in uw mailbox?