Wat stemmen Franse protestanten?

Christus is voor ons gestorven, staat er met sierlijke bruine letters op een van de wanden van het protestantse kerkje in Thoiras. De geloofsbelijdenis vormt samen met een paar andere teksten de enige opsmuk in het witgepleisterde gebouwtje. Op een frisse zondag in april zijn er zo’n veertig mensen samengekomen om de lofzang gaande te houden. ”Tu peux naître de nouveau”, zingen ze: Je kunt opnieuw geboren worden.

Het protestantisme wortelt diep, hier in de Cevennen. Goede kans dat er onder de kerkgangers in Thoiras nazaten zijn van de ”camisards”: protestanten die van 1702 tot 1704 in het zuiden van Frankrijk de wapens opnamen ter verdediging van de geloofsvrijheid. Het was een reactie op de vervolging die was ingezet met de herroeping van het Edict van Nantes in 1685. De Cevennen zijn vol herinneringen aan deze strijd. Ook de geschiedenis van dit vriendelijke kerkje in Thoiras is ermee verbonden: het vorige godshuis ging tijdens de oorlog in vlammen op.

In Thorais wonen zo’n 400 mensen, van wie nog slechts een enkeling de kerkdiensten bezoekt. „Maar vraag je hier op straat naar iemands religieuze achtergrond, dan is de kans groot dat hij zich als protestants zal bestempelen”, zegt ds. Wouter van Veelen. De Nederlander is (nog even) de predikant van een streekgemeente die roulerend in vijf dorpen samenkomt, waaronder af en toe in Thoiras.

Zijn gemeente behoort tot het verband van de kleine, orthodoxe Union Nationale des Eglises Protestantes Réformées Evangéliques de France. In deze streek, rond Anduze, is dat echter de volkskerk. Van Veelen: „Veel mensen kloppen voor doop, huwelijk en begrafenis nog bij onze kerk aan. Verder zie je hen echter niet.”

Moeilijke keus

Dit volksprotestantisme kenmerkt een groot deel van de Cevennen en dat laat zich vanouds ook zien in het stemgedrag in de regio. Linkse partijen doen het er traditioneel goed, wat mede komt doordat die jarenlang de felste pleitbezorgers waren van een strenge scheiding van kerk en staat: de ”laïcité”. Die regeling beteugelde in 1905 de machtige Rooms-Katholieke Kerk en gaf de protestantse minderheid gelijke rechten.

Nog altijd staan protestanten te boek als voorvechters van de laïcité én kleuren grote delen van de Cevennen tijdens verkiezingen min of meer rood. Het is de echo van een geschiedenis van geloofsvervolging. Tegelijk is een linkse stem voor protestanten al lang niet meer vanzelfsprekend: ook rechtse partijen hebben inmiddels immers de laïcité omarmd.

„Ik denk dat alle politieke voorkeuren binnen het protestantisme voorkomen”, zegt kerkganger Jean-Pierre Finielz uit Thoiras. „We zijn gewone Fransen geworden.” Zelf vindt hij het dit jaar „een moeilijke keus” op wie hij moet stemmen. Christian Prasil, voorzitter van de kerkenraad, laat het er in de eerste ronde zelfs bij zitten. „In de tweede ronde stem ik wel: tegen mevrouw Le Pen.”

Hoewel het Front National van Marine Le Pen ook in de Cevennen op forse steun kan rekenen, denken de kerkgangers in Thoiras niet dat die van veel meelevende protestanten komt. „Dat is toch meer iets voor katholieken”, zegt Patrick Saint-Pierre, die Le Pen als „een gevaar voor het land” beschouwt. Hij overweegt zelf steun te geven aan de onafhankelijke kandidaat Emmanuel Macron: telg van de Socialistische Partij.

Voor Saint-Pierre is het vluchtelingenbeleid een belangrijke overweging bij zijn stem. Hij hoopt op een president die garant staat voor een waardige en ruimhartige opvang. Zijn vrouw knikt instemmend.

Calvijn en drank

Opmerkelijk veel protestanten noemen de omgang met vluchtelingen als belangrijk thema in de verkiezingen. „We zijn zelf in de 16e en 17e eeuw vluchtelingen geweest”, verklaart Jocelyne Serre uit Saint-Jean-du-Gard. Ze is voorzitter van de kerkenraad in het typisch Franse dorp, dat een rijk protestants verleden kent.

Haar predikant, ds. Marlies Voorwinden, ook al Nederlandse, herkent die grote aandacht voor vluchtelingen. Ze staat maandagmorgen vroeg op het punt om op kamp te gaan met zo’n vijftien kinderen uit haar gemeente, als ze nog even tijd maakt voor een gesprek. „Respect en tolerantie vinden veel gemeenteleden belangrijke waarden”, schat ze in. „Velen vinden dat er daarom meer gedaan moet worden voor de vluchtelingen. Die noemen ze ook al snel broeders en zusters, waarmee ze dan doelen op algemeen menselijke lotsverbondenheid.”

De gemeente van Voorwinden behoort tot de ‘grote’ Verenigde Protestantse Kerk van Frankrijk en is ook een typische volkskerk. Er is een trouwe kern van kerkgangers en een grote groep eromheen. Over politiek gaat het in de kerk niet zo snel, tekent ze aan. „Dat zien Fransen als privé en bovendien zijn ze erg huiverig voor vermenging van geloof en politiek.”

Het gezelschap dat de volgende dag, beneden in de pastorie van Saint-Jean-du-Gard, klaarzit voor een gesprek over ‘de’ protestantse stem, is echter voorbereid. Aan tafel zitten kerkenraadsvoorzitter Jocelyne Serre, burgemeester Ruas Michel van Saint-Jean-du-Gard, ereburgemeester Gilbert Rouanet uit het naburige Mialet, emeritus predikant Claude Baty en de voorzitter van een samenwerkingsverband van kerken in de regio, Michel Lafont. De vrij evangelische Baty is oud-voorzitter van de Federatie van Protestanten in Frankrijk, een overkoepelende beweging waarin nagenoeg alle protestanten in Frankrijk vertegenwoordigd zijn.

Boven de hoofden van het gezelschap hangt een portret van Johannes Calvijn; op een tafeltje in de hoek staat een fles sterkedrank klaar. „Zullen we nu vast een glaasje doen of aan het eind?” vraagt Serre. Aan het eind, beslist de vergadering.

Gewetensvrijheid

Bestaat er nog zoiets als een protestantse stem? Burgemeester Michel schudt direct beslist zijn hoofd, gevolgd door een krachtig „nee.” Maar dat is Baty te kort door de bocht. „Gewetensvrijheid is voor ons een belangrijk thema”, zegt hij. „Protestanten zijn daarom vanouds voorvechters van de laïcité. Ik vind het zorgwekkend dat politici het beroep op de laïcité nu juist inzetten om de godsdienstvrijheid te beknotten.” Lafont knikt: „Alsof je geloof en leven kunt scheiden.”

Iedereen is het er echter over eens dat dé protestantse stem niet meer bestaat. Baty: „Evangelische christenen stemmen vanwege ethische kwesties vaker rechts dan traditionele protestanten. Maar het is geen zwart-witbeeld. Niet alle evangelischen stemmen rechts, en niet alle traditionele protestanten links.”

De gespreksgenoten hebben allen de indruk dat meelevende protestanten in ieder geval weinig op de flanken stemmen, zoals op de uiterst linkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon of op Marine Le Pen. „In een deel van de Cevennen werd vroeger wel communistisch gestemd”, weet Rouanet. Veel animo voor Le Pen proeven de aanwezigen niet onder protestanten. „Er zullen ongetwijfeld protestanten zijn die op Le Pen stemmen”, zegt Rouanet. „Ik weet het niet.” Serre: „Ze is populairder in het katholieke zuiden van de Cevennen.”

Op de vraag wat ze belangrijke thema’s vinden in hun stemkeuze komen de Europese Unie en de vluchtelingen op tafel. Iedereen is het erover eens dat vluchtelingen welkom zijn, maar de neuzen staan niet helemaal dezelfde kant op. Zo maakt burgemeester Michel zich zorgen over de werkloosheid in zijn gemeente en wil hij autochtone inwoners daarom voorrang geven bij het krijgen van een baan. „Hun welzijn is mijn eerste verantwoordelijkheid”, zegt hij. Met name Baty botst op dit punt fors met de burgemeester. Hij vindt dat er geen onderscheid gemaakt mag worden.

Ethiek

Ethische thema’s als homohuwelijk en euthanasie komen niet spontaan op tafel, precies zoals ds. Voorwinden de dag ervoor al had voorspeld. „Kerkbreed wordt er wel over die kwesties nagedacht, maar de primaire reactie van gemeenteleden op bijvoorbeeld euthanasie is denk ik: dat moet ieder maar voor zichzelf uitzoeken”, zei ze. „En als gemeenteleden tegen het homohuwelijk zijn, dan liggen daar vaker traditionele dan Bijbelse overwegingen aan ten grondslag.”

In het gezelschap roepen de thema’s de volgende dag in ieder geval weinig emotie op. „Ze spelen denk ik meer bij rooms-katholieken”, zegt Rouanet. Er klinkt instemmend gemurmel. Baty: „Ethiek is voor velen denk ik niet bepalend voor de stemkeuze.” Er laait nog wel even een discussie op over de wenselijkheid om softdrugs als cannabis te legaliseren. De stemming daarover is verdeeld.

Uit een studie van de Franse historicus Patrick Cabanel uit 2012 blijkt dat er behoorlijke verschillen in ethische opvattingen bestaan tussen traditionele protestanten (hervormden en lutheranen) en evangelischen. De eerste groep is bijvoorbeeld in overgrote meerderheid voor het recht op abortus (87 procent), terwijl slechts 40 procent van de evangelischen daarmee kan instemmen. Ook op het gebied van homohuwelijk en euthanasie zijn er duidelijke verschillen tussen de beide groepen, al is de weerstand daartegen ook bij traditionele protestanten groter.

De vraag dringt zich op of er twee soorten protestanten zijn ontstaan. Het gezelschap in Saint-Jean-du-Gard vindt die suggestie ongemakkelijk. Ze houden het erop dat de contacten tussen de verschillende aanwezige groepen (van pinkstergemeente tot de protestantse gemeente) in het dorp goed zijn. „Ik denk dat er meer is wat ons bindt dan wat ons scheidt”, zegt Serre.

Geloof en stem

Of het geloof van invloed is op hun stemkeuze? De burgemeester is geneigd ontkennend te antwoorden, Rouanet zou liever zeggen dat de humaniteit bepalend is. Baty komt terug op de vluchtelingen. „Ik lees in de Bijbel duidelijke voorschriften aan het volk van Israël over de omgang met vreemdelingen. Voor mij betekent dit dat ik dus principieel, als christen, open moet staan voor anderen. Die houding is van invloed op mijn stemgedrag.”

Over het algemeen vinden ze dat de kerk zich in ieder geval niet moet bemoeien met de politiek. Dat de huidige voorzitter van de Federatie van Protestanten, François Clavairoly, zich openlijk heeft gekeerd tegen het Front National (zie ”Protestanten laten hun stem horen”), kan in het gezelschap op weinig instemming rekenen.

„Helemaal op tegen”, zegt burgemeester Michel stellig. Lafont kijkt er zuinig bij. Baty vindt „er iets voor te zeggen”, maar acht het tegelijkertijd op het randje. De aanwezigen vinden dat kerkleden vrij moeten zijn in hun stem, dus ook in hun mogelijke keuze voor Le Pen. Dat is geen zaak van de kerk.

En dan de grote vraag: weten ze al op wie ze gaan stemmen? Lafont weet het niet, Baty houdt het geheim, en verder ligt het divers. Michel, die als burgemeester als onafhankelijk kandidaat is gekozen, gaat voor de centrumrechtse Fillon; Rouanet voor de socialist Benoît Hamon en Serre denkt aan Macron.

Of ‘de’ protestantse stem nog bestaat, is dan eigenlijk geen vraag meer. Het is tijd voor een glaasje.

Dit is het derde deel in een serie in de aanloop naar de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen, zondag. Morgen het slot.

Protestanten verheffen hun stem

De voorzitter van de Federatie van Protestanten in Frankrijk, François Clavairoly, wilde dit jaar „vanwege een steeds giftiger klimaat” in de verkiezingscampagne met alle presidentskandidaten spreken. Een novum, constateerde de grote Franse krant Le Monde begin deze maand. De krant pakte dan ook fors uit met een interview met ds. Clavairoly over het hoe en waarom.

Het was niet de eerste duidelijke politieke interventie van Clavairoly dit jaar. In januari had hij tijdens een ontmoeting met premier Bernard Cazeveneuve al laten weten een mogelijke verkiezingsoverwinning van het Front National als een „schande” voor Frankrijk te beschouwen. Clavairoly wierp zich toen op als verdediger van een democratische orde „waaraan het protestantisme zozeer heeft bijgedragen.”

In Frankrijk is het hoogst ongebruikelijk dat religieuze leiders zich in de aanloop naar verkiezingen zo expliciet uitlaten. Des te opmerkelijker is het dat Clavairoly dit jaar niet alleen stond. Ook voorzitter ds. Laurent Schlumberger van de Verenigde Protestantse Kerk in Frankrijk liet een verklaring uitgaan vanwege „de dubbele verleiding van blanco stemmen en een nationalistisch en xenofoob discours van extreemrechts.”

„Historisch gezien hebben de Franse protestanten een grote bijdrage geleverd aan de komst van de Republiek en de laïcité”, rechtvaardigde hij zijn actie. Onder verwijzing naar de 500e verjaardag van de Reformatie maakt hij duidelijk dat het voor protestanten juist nu belangrijk is om hun stem te verheffen „in een maatschappij die verdeeld is door angst.”

Wat stemmen Franse protestanten?

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?