President VS kan per decreet veel, maar lang niet alles regelen

De wereldpers verbaasde zich erover. Direct na zijn beëdiging spoedde Donald Trump zich naar zijn werkkamer in het Witte Huis om er een decreet tegen Obamacare te tekenen. Dat was nog eens daadkrachtig. Tijdens zijn campagne had de Republikein beloofd het zorgstelsel af te schaffen. En zie, hij doet wat hij zegt.

In de eerste week volgden er nog zes. Ze gingen allemaal over belangrijke speerpunten uit zijn verkiezingsstrijd: verbetering van de infrastructuur (24/1), aanpak van illegale immigratie (25/1), versterking van de grenscontroles – onder meer door het bouwen van een grensmuur (25/1), een inreisverbod (27/1), ethische regels voor de uitvoerende macht (28/1). In de volgende maanden zette hij bijna wekelijks zijn handtekening onder decreten.

De aanhangers van Trump zijn positief: dit is nog eens een president die daden stelt. Zijn tegenstanders tonen zich bevreesd. Gaat Trump als een soort autocraat regeren, zonder het Congres?

Een ”executive order” zoals een presidentieel decreet officieel wordt genoemd, is een besluit dat kracht van wet heeft. Ze zijn te vergelijken met de Koninklijke Besluiten zoals die in ons land bekend zijn.

Wanneer een president zijn handtekening onder een decreet zet, moeten de ambtenaren het besluit gaan uitvoeren. Het voorrecht om te decreteren geeft een president de nodige speelruimte. Hij kan inderdaad het Congres daarmee omzeilen. Een president kan dit gebruiken als er snel gehandeld moet worden, bijvoorbeeld om hulp te verlenen als er een ramp heeft plaatsgevonden.

Het is echter te kort door de bocht om te zeggen dat de president op die manier het Amerikaanse parlement helemaal uitschakelt en dat hij alle macht naar zich toetrekt. Decreten kunnen altijd ter toetsing worden voorgelegd aan de rechter. Die kan zeggen of het besluit van de president in strijd met de grondwet is.

Voorbeeld? De rechter heeft een en andermaal het inreisverbod voor mensen uit zeven moslimlanden ongeldig verklaard.

Dat is niet de enige beperking. Als er (extra) overheidsgeld nodig is voor het uitvoeren van een plan, dan moet het Congres daarmee akkoord gaan. Zo heeft Trump op 25 januari wel besloten om een muur langs de grens met Mexico te bouwen, maar of die er echt komt hangt af van de goedkeuring van de financiering door het Congres.

Verder geldt dat bestaande wetten niet door een decreet ongedaan kunnen worden gemaakt. Trump zei op de dag van zijn inauguratie wel dat hij Obamacare wil afschaffen, maar inmiddels is wel duidelijk dat dit nog niet zo makkelijk is. Het parlement moet de bestaande wet herroepen. De president kan dus niet alles buiten het parlement om doen.

Het is ook een misvatting te denken dat de huidige president uniek is in zijn regeren per decreet. Zijn voorgangers maakten er vrijmoedig gebruik van: Obama vaardigde er in acht jaar 275 uit, George W. Bush 291 en Clinton zelfs 364. Dat zegt ook iets over de vaak moeizame verhouding tussen parlement en president. In die situatie zal de president door het uitvaardigen van decreten proberen zijn macht en daadkracht te vergroten. Er is een grijs gebied. Dat geeft hem ook speelruimte.

In de huidige politieke constellatie in de Verenigde Staten beschikt Trump over een Republikeinse meerderheid in zowel de Senaat als het Huis van Afgevaardigden. Dat zou hem normaal gesproken politiek gezien een comfortabele positie moeten opleveren. Probleem is echter dat diverse partijgenoten het helemaal niet eens zijn met zijn beleid. Ook dat heeft al tot de nodige botsingen geleid.

President VS kan per decreet veel, maar lang niet alles regelen

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?