„Op refoscholen wordt net zo hard gevloekt als op openbare scholen”

Negentien leerlingen nemen plaats. Allemaal achterin. Pakweg 800 mbo’ers bereiden zich in het fraaie, voormalige klooster De Rooi Pannen in Tilburg voor op een loopbaan in de horeca. „Ik wil later m’n eigen kroegje”, vertelt een 16-jarige eerstejaars uit Moergestel.

De Rooi Pannen –totaal 7000 leerlingen– nodigt KlasseTaal, onderdeel van de Bond tegen vloeken, uit voor een gastles gepast taalgebruik. Docente Nederlands C. van Loon –35 jaar in het vak– constateert een „ernstige taalverloedering” in de samenleving. Ook op school. Bovendien neemt de verruwing toe. „We zijn het zat.”

„Leerlingen zijn erg grof, zonder dat ze het zelf in de gaten hebben. Ze zeggen gerust tegen hun beste vriendin: Hé, k-meid, geef me eens een pen.” Ze ziet het ook bij haar eigen kinderen. „Op de basisschool vallen ze van de trap, op de middelbare school flikkeren ze ineens van de trap.”

Reizend docent

Gastdocent Sjors van der Kraan (56) van KlasseTaal verzorgt vandaag –op proef– enkele gastlessen in Tilburg. „We gaan eens kijken wat taal kan doen”, zegt de reizend docent. Vorig jaar heeft hij bijna 500 lessen gepast taalgebruik gegeven. Van Groningen tot Limburg, van vmbo tot hbo.

Hij neemt nog een slok thee. „Ik wil vanmiddag niet in discussie, maar in dialoog. Ik kom niet om jullie te overtuigen, maar om samen na te denken. Want taal is prachtig. Je kunt er iets positiefs mee doen en iets negatiefs.”

De KlasseTaaldocent start een Postbus 51-filmpje. Mies in de tram. Een bejaarde dame zoekt een plekje. „Mag ik misschien even zitten”, vraagt ze vriendelijk. Het meisje roept een ernstige ziekte tegen die „ouwe graftak” en blijft zitten. Mies lacht, oma huilt. De toon voor de les is gezet.

Van der Kraan legt uit dat communicatie niet vanzelfsprekend is. „Stel je voor dat je in Rusland bent en je hebt acuut een ambulance nodig. Wat doe je?” De klas denkt na. „Taa-tuu roepen? Grote kans dat er politie komt aanrijden.”

Fascinerend

Taal is fascinerend, vervolgt de gastdocent gedreven. „Woorden hebben kracht, woorden brengen vreugde of verdriet.” Een voorbeeld? „Je bent echt het beste wat mij is overkomen.” Of: „Je bent echt het slechtste wat mij is overkomen.” Totaal verschillende zinnen. „Misschien herken jij die laatste?” Pijnlijke stilte.

„Wie is er christelijk opgevoed?” Drie vingers. Van der Kraan legt uit dat volgens het christelijk geloof alle ellende begonnen is in het paradijs. „Oh, met die appel”, weet een leerling. „Andere geloven denken daar anders over”, zegt de gastdocent.

Een nieuw filmpje. Een meisje krijgt elke dag klappen op school. Zonder woorden, met woorden. Zo zijn 330.000 leerlingen in het basisonderwijs vorig jaar gepest, 55.000 in het voortgezet onderwijs. „Een groot maatschappelijk probleem.”

Van der Kraan maakt het concreet. Elke keer als hij een scheldwoord noemt, plakt hij een geel post-itpapiertje op z’n trui. Als deuk op zijn lichaam. Hij kreukelt een A4’tje – gladstrijken kan niet meer. Hij scheurt een stuk van het A4’tje – herstellen kan niet meer. „Zó werkt pesten.” Leerlingen kijken zwijgend toe.

Pesten

Wat vinden jullie de ergste scheldwoorden, wil de gastdocent weten. „Aids.” „Kanker.” „Wie vindt kanker heftig?” Zes vingers. „Bij wie floept het er weleens uit?” Acht vingers. „Maar ik leg geen link tussen het woord en de ziekte”, vergoelijkt een jongen. „Als ik kanker roep, wens ik dat toch niemand toe...?!”

„Wie heeft er weleens kanker in zijn familie meegemaakt? Tien leerlingen. „Mijn oom van 38 heeft het nu voor de vierde keer.” Van der Kraan: „Pas zei een brugklasser van 13 jaar in de les: „Meneer, ik heb zelf kanker.” Weet je hoe dichtbij zo’n scheldwoord dan komt?”

Schelden kan op talloze manieren plaatsvinden. „Een joods meisje werd op school gepest. Medeleerlingen maakten altijd alleen een sissend geluid als ze haar zagen.” Een leerling legt direct de link. „Gas.” Tien, twaalf leerlingen vinden dit onacceptabel.

Respect is verbonden aan vriendelijkheid, acceptatie, verbinding, aardig zijn, legt de KlasseTaaldocent uit. „Als je respect loskoppelt van taal, zet je veel van deze woorden buiten de deur”, waarschuwt hij. „Taal én respect betekenen veiligheid.”

Geloof

De gastdocent maakt een uitstapje. „Voor veel mensen is geloof heilig. God, Jezus en Mohammed zijn voor hen belangrijk, die bepalen je zijn, je doen en laten. Ik ben christen. Daarom zal ik nooit de Naam van God misbruiken. Voor mij is die heilig. Ga jij schelden met je vader of moeder van wie je houdt?”

Vloeken komt –in alle varianten– veel voor. „Wie vloekt er niet?” Eén vinger. Tijdens de bespreking vliegen de grofste vloeken door de klas. Onnadenkend. „Weet je wat je eigenlijk zegt als je de ergste vloek roept”, wil Van der Kraan weten. „God wilt U mij vernietigen?” Leerling, rechtsvoor: „Daar denk ik toch niet bij na?” Linksachter: „Oh, dat wist ik niet.”

De gastdocent eindigt zijn les met een hartenkreet. „Het is voor jullie en voor mij een uitdaging om iets te doen aan taalverruwing. Als we respect en taal weer koppelen, levert dat veiligheid op. Als we net zo goed voor anderen zorgen als voor onszelf, dan hoeven we misschien geen gebruik meer te maken van pestprotocollen.”

De leerlingen pakken hun boeltje bijeen. „’t Ging wel”, zegt de eerstejaars over de les. „Wel nuttig op zich. In de horeca heb je volop met taalgebruik te maken.” Docent Van Loon is enthousiaster. „Dit is een investering in de toekomst.”

Refoscholen

Taalverruwing doet zich zeker niet alleen op De Rooi Pannen voor. „Elke school worstelt met dit probleem”, verzekert Van der Kraan. „Op reformatorische scholen wordt net zo veel en net zo hard gevloekt en gescholden. Refoscholen vinden het niet leuk als ik dat zeg, maar het is wel de werkelijkheid. Ik kom klassen tegen waar meer dan een kwart z’n vinger opsteekt op de vraag of ze weleens de grofste vloek gebruiken.”

Hij noemt de situatie „schokkend.” Samen met docenten zet KlasseTaal de schouders onder dit probleem. „Samen werken we aan een besef van eerbied voor Gods Naam.”

Vloekgedrag op refoscholen maakt zijn werk regelmatig lastig. „Als ik op een openbare school uitleg dat christenen moeite hebben met het misbruik van Gods Naam, zeggen leerlingen soms: Moet u eens aan de overkant bij die refoschool luisteren, daar wordt volop gevloekt.”

Van der Kraan wil met zijn lesprogramma vooral bewustwording bij leerlingen op gang brengen. „Ik probeer hardop met ze na te denken. Waarom schelden we, wat betekenen die woorden? Ik zeg niet wat goed of fout is. Leerlingen brengen zelf een moreel oordeel aan.”

Het kan allemaal mooier, respectvoller en taalvriendelijker, benadrukt de gasdocent. „Regelmatig houd ik leerlingen voor om vaker een compliment uit te delen. Moet je eens opletten hoe krachtig dat werkt. Een klein gebaar met een grootse uitwerking.”

Sissend in de samenleving

De Bond tegen vloeken viert zijn honderdste verjaardag. Een feestje is het niet. „We betreuren dat we nog bestaan.” Het werk lijkt een druppel op een gloeiende plaat. „We willen als druppel sissen in de samenleving.”

De Bond tegen vloeken, vooral bekend van de stationreclames, zet zich al 100 jaar in voor verantwoord taalgebruik. De bond brengt zijn boodschap in de media, bedrijven en kerken. Gastdocenten bezoeken scholen – openbaar, islamitisch, christelijk en reformatorisch. Vrijdag houdt de bond een congres in Amersfoort, de officiële opening van het jubileumjaar. Scheidend directeur Wilfried Verboom (46) blikt terug en vooruit.

De bond is 100 jaar geleden opgericht. Werd er destijds al zo veel gevloekt?

„Ja, het taalgebruik holde 100 jaar geleden achteruit. De oprichters van de bond stoorden zich bijvoorbeeld aan onbehoorlijke uitingen van militairen op kazernes.”

Wat ziet de bond als zijn opdracht?

„Ten eerste willen we opkomen voor Gods Naam. In de tweede plaats willen we Nederland vertellen hoe het mooier kan. Op ons kantoor hangt een bord uit een Haagse tram, met kortweg de tekst: ”Gelooft gij in God, misbruik niet onnoodig Zijn Naam. Gelooft gij niet in God, vloek niet, want ge beleedigt uzelf en anderen.” Dit maakt in één oogopslag de twee kanten van ons werk duidelijk: richting doelgroep en richting achterban.”

Is er belangstelling voor jullie werk?

„Wij kunnen het werk niet aan. We maken geen reclame voor gastlessen, omdat de vraag zo groot is. Als een school zich meldt, weten we ook dat het hard nodig is.”

Hoe is het gesteld met het taalgebruik in Nederland?

„Niet best. We nemen steeds gemakkelijker steeds grovere woorden in de mond. Aan de andere kant signaleer ik een steeds grotere verontwaardiging over grof taalgebruik. De afkeer neemt toe. Dat is prachtig.”

Hoe ernstig is een vloek?

„Verschrikkelijk. We hebben een machtige, heilige God, Die ons heeft gemaakt en onderhoudt. Zijn Naam is heilig. Daar moeten we in de samenleving voluit rekening mee houden.

Maar ook in de kerk komt misbruik voor. Gods Naam wordt nogal eens als stopwoord in een gebed gebruikt. Laten we daar voorzichtig mee zijn. We vinden dat vaak eng om iemand daarop aan te spreken. Het is echter erg als we het opmerken en niets zeggen. Ook in de kerk moeten we leren gepast en vrijmoedig over God te spreken.”

Wat voor reacties roept uw werk op?

„We krijgen mooie reacties: Wat een goede, positieve actie. Mensen generen zich soms voor hun land of hun kleinkinderen. Tegelijk worden we ook gezien als gekkies. Wekelijks scheldt ons wel iemand via de telefoon de huid vol. Met een scala aan ziektes en godsvervloekingen. Scheldpartijen komen in toenemende mate voor. Ook al omdat wij meer de confrontatie zoeken. Met onze nieuwe bus zijn we elke dag op een markt of braderie aanwezig. Een medewerker is weleens bedreigd met een mes.”

Kun je soms niet beter zwijgen?

„We denken daar regelmatig over na. Het antwoord weten we altijd binnen één seconde: nee! We moeten niet zwijgen, we moeten leren gepast te spreken. Iemand die zwijgt, mag zich de gesproken woorden zelf aanrekenen. Iemand die luistert en de spreker serieus neemt, doet het goed. Iemand die gepast weet te spreken, doet het mooi.”

U geeft voorlichting in kerken...?!

„Kerken hebben zich teruggetrokken op hun eigen erf. Daar weten we precies hoe het moet. Maar naar buiten vinden we het lastig om vrijmoedig over God te spreken. Kerken vragen ons te helpen. We zitten soms zeven keer per week in de kerk.”

Wat heeft de bond in 100 jaar bereikt?

„Helemaal niets. De bond is ook niet opgericht om iets te bereiken, ons doel wordt nooit bereikt. Onze opheffingsdatum staat daarom vast: op de dag van de wederkomst. Tot die tijd doen wij ons uiterste best het verschil te maken. Midden in de wereld. Met de poten in de modder.”

Is het geen druppel op een gloeiende plaat?

„Ja. Maar zo zien wij het zelf niet. Wij genieten van die druppel. Wij willen die druppel laten sissen in de samenleving. Zonder druppel is het alleen een gloeiende plaat.”

Maar zet het zoden aan de dijk?

„Het werk van de bond is de afgelopen jaren weer relevant geworden, we worden na een nieuwe koers weer serieus genomen. Omroepen nodigen ons steeds vaker uit.

Onlangs belde een ouder over een reclamebord met een vloek vlak voor hun school. Ouders hebben gebeld, wij hebben gebeld. Het bord is weg. Een moslimschool vroeg of we alsjeblieft wilden terugkomen, omdat de leerlingen leren waarom vloeken erg is. Ja, het zet zoden aan de dijk.”

Doet u niet een beetje aan symptoombestrijding? Is evangeliseren niet beter? Dat pakt problemen bij de wortel aan.

„Klopt. We moeten beide doen. Als er wordt gevloekt, moet je direct handelen. Bij een bloedneus moet je de bloeding stelpen. Maar we doen meer. Op de markt voeren we de diepste gesprekken. Soms bidden we met mensen. Het is goed signalen af te geven dat vloeken ons land bederft en dat een vloekend individu bedorven is. Maar we wijzen ook op de remedie.”

Gastdocenten constateren dat er op refoscholen net zo veel en net zo hard wordt gevloekt als op openbare.

„Jammer. Ik vermoed dat op een openbare school in Almere zelfs minder wordt gevloekt dan op een refoschool in Apeldoorn of Gorinchem. In Almere is God geen issue meer. Waarom zou je die Naam gebruiken? Vloeken moet shockeren, maar dat werkt daar niet meer. Op refoscholen nog wel.

Je zou verwachten dat er op refoscholen betere kinderen zitten, omdat ze gepokt en gemazeld zijn in de Bijbel. We moeten echter belijden dat iedereen in zonde ligt.”

Refoscholen zijn ook ‘zendingsgebied’ van de bond geworden?

„Refoscholen zijn altijd ons werkterrein geweest.”

De bond telt amper 23.000 donateurs.

„Oh, dat is heel weinig. Veel christenen zien blijkbaar nog niet de importantie van ons werk. Nederland glijdt af. We kunnen niet onderschatten wat dat doet. Bij pesten bijvoorbeeld worden schepselen van God misbruikt. Willen we de verloedering stoppen, dan moeten er veel meer donateurs bij.”

De naam ”Bond tegen vloeken” is –volgens critici– oubollig, roept vragen op en dekt de lading niet meer. Na 100 jaar tijd voor een nieuwe naam?

„Onze naam is geweldig, krachtig. We houden van deze aanduiding omdat-ie schuurt. Vier jaar geleden hebben we gediscussieerd over de naam, maar ervoor gekozen hem te handhaven. Want het maakt in één keer duidelijk waar we voor staan.

Bij scholen en bedrijven is gebleken dat de naam soms een grote hobbel is. Ouders gingen vragen stellen over onze gastlessen. Daarom hebben we gekozen voor de naam KlasseTaal op scholen en voor TaalQuestie bij bedrijven. Een handigheidje. Het zijn dezelfde lessen onder een andere vlag. Het aantal aanvragen is daardoor verdubbeld.”

Wensen voor de toekomst?

„We zouden graag een derde schoolwerker aanstellen, omdat we het werk niet aankunnen. Dat kost veel geld. Daarom willen we het aantal donateurs in drie jaar tijd verdubbelen. Dat moet lukken.”

U stopt als directeur. Waar moet een opvolger over beschikken?

„Mijn opvolger moet een hart hebben voor heel Nederland. Voor doelgroep en achterban. Hij moet verder passie hebben voor mensen, vanuit de liefde tot God. En hij moet houden van vloekers.”

„Op refoscholen wordt net zo hard gevloekt als op openbare scholen”

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?