Historicus Harinck: Nederlandse vlag nietszeggend en leeg symbool

Ach, die vlag. Nederlanders zijn niet extreem verknocht aan het rood-wit-blauw. Die gedachte bekroop in ieder geval een RD-verslaggever toen hij een paar weken geleden op een regenachtige vrijdagmorgen in het centrum van Meppel de Nederlandse vlag wilde aanschaffen. Een warenhuis verkocht nee. Alleen bij voetbalkampioenschappen leveren we vlaggen, vertelde een verkoper. In een speelgoedzaak even verderop stonden in een emmertje drie vlaggetjes... maar dat waren Duitse vlaggetjes. De Nederlandse driekleur kon de eigenaar zo gauw niet leveren.

Wilhelmus

Maar misschien keert het tij? Sinds deze week hangt in de grote zaal van de Tweede Kamer het rood-wit-blauw. SGP en PVV pleitten daar onlangs voor en vrijwel het hele parlement gaf groen licht. Ook klonken de afgelopen weken lokale pleidooien om de Nederlandse vlag in raadszalen op te hangen. In Urk is voortaan in de raadszaal de Nederlandse driekleur te zien, en ook de Urker vlag.

Het vlagvertoon staat niet op zichzelf. Op initiatief van het CDA staat in het recent gepresenteerde regeerakkoord van het nieuwe kabinet-Rutte dat scholieren zich moeten verdiepen in het Wilhelmus. Ook dienen leerlingen bijvoorbeeld het Rijksmuseum te bezoeken, om zo meer van de nationale cultuur op te snuiven. Beleven we in deze tijden een opleving van het nationalisme? En is dat wenselijk?

Wonder boven wonder

Dat de driekleur sinds deze week de vergaderzaal van de Tweede Kamer siert, is „een uitdrukking van een nieuw soort nationalisme”, analyseert dr. George Harinck, hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij is verrast door de ontwikkelingen. „Toen ik hoorde dat SGP en PVV onlangs voorstelden de Nederlandse vlag op te hangen in die vergaderzaal, dacht ik dat hun motie het natuurlijk niet zou halen. Maar wonder boven wonder gebeurde dat dus wel.”

Munt

Het vlagvertoon aan het Binnenhof toont aan dat menigeen behoefte heeft om de Nederlandse identiteit meer dan voorheen te beklemtonen, zet Harinck uiteen. „Ons land telt veel meer etniciteiten dan ruim een halve eeuw geleden. Jarenlang bestond het idee dat we ons moesten richten op één Europa. We raakten onze grenzen en onze nationale munt kwijt. Dat alles zorgde voor een zekere verwarring. De huidige aandacht voor de Nederlandse vlag en het Wilhelmus duidt op een hernieuwde behoefte aan gemeenschapszin. We slaan als het ware een piketpaaltje: Wij zijn Nederlanders. Ik kan dat wel begrijpen. En natuurlijk hebben Nederlanders hun eigenheid. Denk aan het voetbal. Je herkent Hollanders in het buitenland als het ware. Ze zijn niet schuchter en tamelijk zelfbewust.”

Problematisch is echter dat de Nederlandse vlag een „nietszeggend en leeg symbool” is, vindt Harinck. „Als je burgers vraagt wat de vlag voor hen betekent, staan de meesten met de mond vol tanden. Ruim een halve eeuw geleden stond de vlag, en daarmee de Nederlandse identiteit, voor vrijheid van geweten, geloofsvrijheid. Dat was echt de dominante, door het christendom getekende uitleg: God, Nederland en Oranje. Nu is zo’n samenbindende ideologie er niet meer. Gelijkheid is nu het motto, en liberalisme. Maar liberalisme, met nadruk op individualisme, versplintert juist een samenleving.”

Beducht

Al met al is Harinck niet gelukkig met het kennelijk herlevend nationalisme. „Ik ben beducht voor uitbundig vlagvertoon en voel me daar ongemakkelijk bij. Ik moet denken aan het opkomend nationalisme aan het einde van de negentiende eeuw. Patriottisme zat toen diep verankerd in Europa. Dat leidde mede tot de twee wereldoorlogen. Het gevaar bestaat dat het benadrukken van superioriteitsgevoelens ertoe leidt dat tegenstellingen tussen de diverse Europese landen groter worden. Dat is niet gezond. In het uiterste geval kan dat tot oorlog leiden.”

Dat de Nederlandse driekleur sinds deze week in de grote zaal van de Tweede Kamer hangt „is begrijpelijk en logisch”, zegt prof. dr. James Kennedy. Hij is hoogleraar moderne geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en heeft de Amerikaanse nationaliteit. „Zo’n vlag ophangen mag van mij. Ik heb de Nederlandse schuchterheid op dit terrein altijd wat opvallend gevonden. Een parlement bemoeit zich immers met nationale zaken en dan ligt het voor de hand dat daar een nationaal symbool is te zien.”

Wat de Nederlandse vlag in de Tweede Kamer symboliseert? „Dat alle Kamerleden beseffen dat ze enkele gezamenlijke belangen in het oog moeten hebben: zoals het hooghouden van de Nederlandse rechtsstaat en de parlementaire democratie.”

Vrijheid

Vergeleken met een land als Amerika is er in ons land nauwelijks sprake van nationalistisch vlagvertoon, merkt Kennedy. „De Amerikaanse vlag zie je in Amerika werkelijk overal, dus niet alleen in of bij overheidsgebouwen. De functie van de vlag is in Amerika veel duidelijker. Die vlag symboliseert bij uitstek de politieke idealen van de Amerikanen. Dan gaat het vooral om de vrijheid om je leven in te richten zoals jij dat wilt. Die gedachte hoort tot het wezen van de Verenigde Staten. Nederland is juist geen land van een duidelijk politiek ideaal. We zijn meer een cultuurnatie. Het land van Rembrandt, van voetballers en schaatsers, van handelaren en zedenpredikers. In Nederland vertolkt de vlag dan ook veel minder dan in Amerika de oproep om een gemeenschappelijk politiek ideaal na te streven.”

Dankbaar

Met vaderlandsliefde in Nederland is op zich niks mis, vindt Kennedy. „Positief patriottisme kan mooi zijn. Dat je als landgenoten dankbaar bent voor de goede zaken in je land. Zoals vrijheid. Na de Tweede Wereldoorlog waren landen in Europa vooral internationaal georiënteerd. We moesten als het ware van de natie af. Dat idee droegen de media in Nederland ook lange tijd uit. De laatste jaren komt daar een correctie op; er is als het ware sprake van een pendulebeweging. Nu is weer meer waardering voor nationalisme, het eigene van een land.”

Maar er schuilt wel een adder onder het gras. „Het gevaar is dat vaderlandsliefde ontaardt in eng nationalisme. Waarbij landen beducht worden voor internationale samenwerking en in een verdedigende modus schieten. Waarbij Nederland als het ware moet worden beschermd tegen allerlei gevaren. Die sentimenten leven in typische bolwerkpartijen als PVV en SGP. Dat bolwerkdenken is niet gezond.”

Dat de nieuwe regering-Rutte bijvoorbeeld scholieren meer kennis van het Wilhelmus wil bijbrengen, „kan positief zijn”, vindt Kennedy. Hij maakt wel een kanttekening. „Het is dan wel zaak dat onderwijzers aandacht besteden aan dieper liggende thema’s rond ons volkslied. Denk aan een begrip als vrijheid. Wie had die in Nederland wel en wie niet? En wie moest daarvoor een prijs betalen?”

Kerken

Zeker christenen dienen te beseffen dat nationalisme grenzen heeft, benadrukt de historicus. „Het is in Amerika heel gangbaar dat in kerken de Amerikaanse vlag hangt. Dat gaat mij te ver. Natuurlijk mag je in een kerk bidden voor bijvoorbeeld de president. Maar gelovigen dienen in te zien dat je van je eigen land geen afgod moet maken. De natie is niet het hoogste goed. Als christenen over heel de wereld dienen we één Heer. Dát besef moet voorop staan.”

Dimdammen over de driekleur

In Nederland wappert nou niet op elke straathoek de Nederlandse driekleur. In diverse andere landen speelt de vlag een grotere rol. Neem Amerika (zie ook hoofdartikel). Daar struikel je over de vlaggen. In de VS staat de vlag vooral bekend als Stars and Stripes (Sterren en

Strepen). In postkantoren, kerken, vliegvelden: overal wappert het Amerikaanse dundoek.

President Trump brak vorig jaar november kort na zijn verkiezingszege een lans voor de Amerikaanse vlag. Hij opperde dat iemand die de vlag verbrandt een jaar de cel in zou moeten.

Een vlag is vaak meer dan een vrolijk wapperend doek. Vlaggen vallen nogal eens ten prooi aan de vlammen. Bij een protest in 2012 in de Filipijnse stad Marawi tegen een anti-islamfilm werden Amerikaanse en Israëlische vlaggen verbrand.

In Noord-Ierland ligt de Britse vlag heel gevoelig. In deze regio wonen mensen van twee volken bij elkaar: de Britten (vanouds protestanten) en de Ieren (vanouds katholieken). De Ierse nationalisten vonden dat Noord-Ierland bij de Republiek Ierland hoorde en niet bij Groot-Brittannië. Vandaar de burgeroorlog in de regio (1969-2008). Sinds het vredesproces in Noord-Ierland is de Britse vlag op veel plaatsen verwijderd.

SGP-raadsleden vinden het door de bank genomen prima dat de Nederlandse vlag in de Tweede Kamer hangt, mede door toedoen van hun moederpartij. Al zijn ze niet altijd even enthousiast.

Dat valt op te maken na een belronde langs tien staatkundig gereformeerde lokale politici.

„De vlag is het symbool van de natie en vertolkt ook iets van de joods-christelijke traditie. Je mag best trots zijn op je land. Daar is niets mis mee”, zegt SGP-fractievoorzitter Van der Poel in Ede. Wat hem betreft mag de driekleur ook in de raadszaal komen te hangen.

SGP-fractievoorzitter Van der Tang in Barneveld aarzelt wat over de wenselijkheid van de Nederlandse vlag in de raadszaal. „Moeten we dan ook de Voorthuizense of Kootwijkerbroekse vlag ophangen?”

SGP-voorman Stoffer uit Nunspeet loopt niet echt warm voor vlagvertoon. „Ik zie zo’n vlag in de Tweede Kamer toch een beetje als symboolpolitiek, al vind ik het prima dat hij daar hangt. Maar er zijn belangrijker dingen te regelen in het land. Van mij hoeft de vlag niet de raadszaal te hangen. Ik kan als raadslid prima zonder.”

Op initiatief van de SGP bepaalde de raad van Alblasserdam onlangs dat de Nederlandse driekleur in top gaat op het gemeentehuis. SGP-voorman De Leeuw is daar blij mee. „Partijen die onze vlag linken aan extreem-rechts lijden aan koudwatervrees. Je mag als Nederlander een zekere gezonde eigenwaarde koesteren. Al ben ik niet voor het felle nationalisme.”

De SGP Bunschoten wil dat de Nederlandse en de Bunschoter vlag in de raadszaal komen te hangen. De partij dient daartoe binnenkort een motie in en verwijst naar Urk. Daar besliste de raad vorige week om de lokale en nationale vlag in de raadszaal te hangen. „De Nederlandse vlag symboliseert voor mij de eenheid onder burgers en doet me denken aan de christelijke wortels van ons land”, zegt de Bunschoter SGP-voorman Heinen.

De SGP in Hardinxveld-Giessendam bepleitte vorige week om de lokale vlag het hele jaar door op het Raadhuisplein te laten wapperen. „De vlag symboliseert de onderlinge verbondenheid binnen ons dorp. Dit jaar vieren we ons 60-jarig bestaan. Van de vlag gingen er honderden over de toonbank. Zoiets leeft dus echt wel”, zegt SGP-fractievoorzitter Meerkerk.

De SGP in Zwartewaterland dient volgende week een motie in om de Nederlandse driekleur in de raadszaal of de hal van het gemeentehuis te plaatsen, zegt SGP-voorman Slingerland.

De Kamper SGP-voorman Van den Bosch prijst het „samenbindende” karakter van het rood-wit-blauw, maar zal zich niet het vuur uit de sloffen lopen om de vlag in de raadszaal te krijgen. „Andere thema’s, zoals de veiligheid van de N50, zijn voor ons belangrijker.”

Voor de steekproef belde het Reformatorisch Dagblad met SGP-raadsleden in Alblasserdam, Barneveld, Bunschoten, Ede, Neder-Betuwe, Hardinxveld-Giessendam, Kampen, Korendijk, Nunspeet en Zwartewaterland.

Historicus Harinck: Nederlandse vlag nietszeggend en leeg symbool

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?