Overmaat aan fructose en andere suikers maakt ziek

Hij voert al jaren een kruistocht tegen de royale hoeveelheid suikers in onze voedingsmiddelen. „Ze vormen vergif voor ons lichaam en leiden tot overgewicht, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Het roer moet om”, zo stelt de Amerikaanse kinderarts prof. dr. Robert Lustig.

De specialist is verbonden aan een centrum in San Francisco waar kinderen en tieners met ernstig overgewicht worden behandeld en is tevens hoogleraar kindergeneeskunde aan de universiteit van Californië. Naast zijn opleiding tot kinderarts, verdiepte Lustig zich zes jaar lang in de neuro-endocrinologie aan de Rockefeller Universiteit in New York en is daarmee tevens hormoonspecialist.

In februari publiceerde Lustig een artikel in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Nature. Daarin bekritiseert hij dat de industrie onbekommerd suikers toevoegt (fructose en glucose, zie kader) aan allerlei voedingsmiddelen. Een beetje suiker, zoals dit voorkomt in fruit, en de koolhydraten die van nature in voeding voorkomen, vormen volgens Lustig geen probleem. „We hebben suikers nodig voor onze celverbranding. Het is een belangrijke energiebron. Maar de dagelijkse overdosis is schadelijk. Suiker werkt op die manier als vergif.”

Verborgen

Lustig hekelt de verborgen suikers die via allerlei voedingsmiddelen, zoals frisdranken, vruchtensappen, jams, snoep, koek en gebak, worden geconsumeerd. Die gestage stroom kan, mede doordat de westerse bevolking weinig beweegt, leiden tot het zogeheten metaboolsyndroom (zie kader), overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten, aldus Lustig.

De Amerikaanse endocrinoloog stelt in een anderhalf uur durend publiekscollege op internet de gangbare visie ter discussie dat vooral verzadigde vetten het risico op hart- en vaataandoeningen verhogen. Lustig voert overigens geen pleidooi om lukraak verzadigde vetten te gaan eten, maar stelt wel duidelijk dat „de overmatige consumptie van suikers en niet vetten en cholesterol de oorzaak zijn van de epidemie van hart- en vaatziekten, overgewicht en diabetes type 2.”

Zijn boodschap is massaal opgepikt door de Amerikaanse media. De officiële gezondheidsinstanties reageren doorgaans echter tamelijk kritisch op zijn visie.

De kinderarts schetst de gevolgen van de maatregelen die halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw werden genomen om de vetconsumptie terug te dringen. Voedselproducenten gingen aan tal van levensmiddelen suikers toevoegen omdat vetarme producten niet lekker zijn. Vanaf die tijd begon het aantal mensen met overgewicht te stijgen, stelt Lustig.

Ook frisdranken begonnen aan een opmars. Het gebruik steeg tussen 1989 en 1995 in de VS met 41 procent, de consumptie van vruchtensappen met 35 procent. Een dikke honderd jaar geleden gebruikte de gemiddelde Amerikaan zo’n 15 gram fructose per dag, voornamelijk afkomstig van fruit en groente, nu is dit ruim 70 gram per dag.

Maar Lustig wijst nog op een andere ontwikkeling. Fabrikanten haalden de vezelrijke bestanddelen uit voedingsmiddelen. „Onze voorouders aten 100 tot 300 gram vezels per dag, de gemiddelde westerling krijgt slechts een fractie daarvan binnen. Vezels vertragen de opname van suikers en andere koolhydraten in de darm, versnellen de darmpassage en zorgen er zo voor dat de insulineproductie minder piekt. Ook geven ze sneller een gevoel van verzadiging. Dat maakt vezels waardevol.”

Cholesterol

De Amerikaanse specialist heeft nog meer pijlen op zijn boog. Suikers leiden tot een verhoging van een bepaalde subklasse van het slechte cholesterol (het zogeheten small dense LDL, patroon B), zo blijkt uit onderzoek.

Lustig heeft het vooral begrepen op fructose (zie kader fructose en glucose), dat op grote schaal wordt toegevoegd aan allerlei voedingsmiddelen. De zoetende kracht is groot. Bovendien is het goedkoop sinds het massaal wordt gewonnen uit mais in de vorm van high-fructose corn syrup (HFCS, fructose-glucosestroop).

In de VS nam de consumptie van deze zoetstof tussen 1970 en 1990 toe met meer dan 1000 procent. Daarnaast steeg het gebruik van gewone suiker, dat evenals fructose-glucosestroop voor de helft bestaat uit fructose en voor de andere helft uit glucose. Deze ontwikkeling valt volgens Lustig samen met het ontstaan van de epidemie van overgewicht en diabetes in de VS.

Lever

De lever is het enige orgaan dat fructose kan verwerken. Overmatig zoet eten leidt zo onder tot extra vetvorming rond de lever. De Amerikaanse hoogleraar vergelijkt fructose daarom met alcohol, dat op eenzelfde manier door de lever wordt verwerkt. Glucose kan daarentegen door alle lichaamscellen worden verwerkt.

Fructoseconsumptie verhoogt de hoeveelheid vet (triglyceriden en vrije vetzuren) in het bloed, zo blijkt uit experimenten die Lustig uitvoerde bij studenten. „Een derde van de opgenomen fructose wordt door het lichaam omgezet in vet en, als dit niet wordt verbruikt, opgeslagen in de weefsels. Dat is het punt.”

De vrije vetzuren verhogen op hun beurt het risico op insulineresistentie (zie kader metaboolsyndroom). Daardoor ontstaat een vicieuze cirkel: het lichaam reageert door meer insuline aan te maken, wat weer leidt tot vetontwikkeling en overgewicht.

Versuikerde eiwitten

Fructose is daarnaast zeven keer beter dan glucose in staat tot de vorming van versuikerde eiwitten, zogeheten AGE’s (Advanced Glycation End Products), stelt Lustig. Het staat inmiddels zo goed als vast dat zulke versuikerde eiwitten bijdragen aan de verstijving van collageen bindweefsel. Dit bevindt zich onder meer in de wanden van slagaders, in de gewrichten en de tussenwervelschijven en in de ooglens. Lustig stelt dat fructose via deze weg kan leiden tot onder meer vaatwandschade, bloeddrukstijging en een hoger risico op hart- en vaatziekten, (alzheimer)dementie, staar en huidveroudering.

Daarnaast verhoogt fructose volgens Lustig het risico op jicht, door de vorming van urinezuur. Er bestaat tevens een verband tussen een verhoogd urinezuurgehalte en een hogere bloeddruk, aldus de Amerikaanse specialist.

Fructose heeft nog meer nadelen, zegt Lustig. De insulineproducerende cellen in de alvleesklier hebben geen antenne voor fructose. De stof beïnvloedt de insulineproductie nauwelijks, waarmee ook het niveau van het hormoon leptine niet omhooggaat. Leptine wordt door vetcellen gemaakt en onderdrukt het hongersignaal in de hersenen. „Daardoor ga je dus gemakkelijk meer eten.” Fructose onderdrukt ook het eetlustopwekkende hormoon ghreline niet dat de maagwand afscheidt.

Om te ontsnappen aan deze zoete wereld, geeft de Amerikaanse endocrinoloog in zijn kliniek voor kinderen en tieners met overgewicht onder meer de volgende adviezen:

Stop met alle frisdrank en suikerhoudende dranken, drink water en melk.

Eet alleen vezelrijke koolhydraten. Gebruik zo veel mogelijk onbewerkt vers voedsel. Vermijd snoep, koekjes, cake, gebak en witmeelproducten.

Ga na een uur zitten voor het beeldscherm een uur spelen/bewegen.

Daarnaast zou Lustig graag zien dat fructose wordt afgevoerd van de lijst van veilige voedingsmiddelen.

Het eten van fruit en groente is volgens hem geen probleem. „De hoeveelheid fructose in fruit is beperkt en komt voor in combinatie met vezels. Het is de huidige overmaat die ons ziek maakt.”

Glucose en fructose

Glucose en fructose zijn zogeheten enkelvoudige suikers.

Sacharose, de gangbare tafelsuiker, is een meervoudige suiker en bestaat voor 50 procent uit glucose en voor 50 procent uit fructose. Sacharose wordt gewonnen uit suikerbieten of suikerriet.

Fructose zit van nature in vruchten en is ruim twee keer zoeter dan glucose. Fructose kan echter ook uit mais worden gewonnen in de vorm van high-fructose corn syrup – HFCS (fructose-glucosestroop). Fructose-glucosestroop bevat 55 procent fructose en 45 procent glucose nadat met behulp van enzymen het fructosegehalte is verhoogd. De stof wordt steeds vaker toegevoegd aan voedingsmiddelen. Soms gebeurt dit onder de vlag van natuurlijke suikers.

De meeste fruitsoorten bevatten relatief weinig fructose, hooguit 5 gram per 100 gram en altijd in combinatie met vezels. Honing bevat 40 procent fructose.

Metaboolsyndroom

Het metaboolsyndroom is een chronische stofwisselingsstoornis en is vaak een voorbode van diabetes type 2. Het belangrijkste kenmerk is insulineresistentie: ongevoeligheid van de lichaamscellen voor het hormoon insuline. Daarnaast moet er sprake zijn van ten minste twee van de volgende symptomen:

Overproductie van het hormoon insuline door cellen in de alvleesklier (hyperinsulinemie) in een poging het stijgende bloedsuikerpeil omlaag te krijgen.

Onbalans in de bloedvetten: hoog gehalte aan triglyceriden; een verlaagd niveau aan goed en een verhoogd gehalte aan slecht cholesterol.

Stoornissen in de bloedstolling.

Overgewicht, vaak door buikvet en ‘zwembandjes’ bij de heupen. Het metaboolsyndroom kan overigens ook voorkomen bij slanke mensen.

Hoge bloeddruk.

Suiker en kanker

Waar de Amerikaanse kinderarts prof. Lustig zich vooral richt op fructose en hart- en vaatziekten, deed zijn collega prof. dr. Anthony Heaney onderzoek naar de relatie tussen fructose en kanker.

Heaney, als endocrinoloog gespecialiseerd in neuro-endocriene tumoren, is verbonden aan de universiteit van Californië. Hij toonde in 2010 in een artikel in het tijdschrift Cancer Research aan dat fructose de kankerceldeling stimuleert. Dat glucose de groei van kankercellen bevordert, was al bekend uit eerder onderzoek.

Lightdrank

Smaakpapillen op de tong en in de dunne darm reageren op zoet. Deze zorgen ervoor dat de darm hormonen aanmaakt –incretines– waardoor er meer insuline wordt afgegeven.

„Dat betekent dat ook lightdranken door de prikkeling van de zoetreceptoren leiden tot méér afgifte van insuline dan je uit de calorieën zou mogen verwachten”, aldus Aart Jan van der Lelij, hoogleraar endocrinologie aan het Erasmus MC in Rotterdam, onlangs in het blad Monitor van het ziekenhuis.

Van der Lelij: „De afwezigheid van suiker of calorieën betekent niet dat je van lightfrisdrank niet dik wordt. Water is wat dat betreft echt gezonder.”

Zie ook:

Eet gezond en met mate

Karamel in je bloedvaten

Dit is het eerste deel van een tweeluik over suikers. Volgende week een reactie van prof. dr. J. Seidell, hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

:::embed_link 1:::

Overmaat aan fructose en andere suikers maakt ziek

Gezondheid

RD.nl in uw mailbox?