Column: Dokter Coley’s ”kwakzalverij”

Waarschijnlijk hebt u het een en ander aan middeltjes gebruikt tegen de verkoudheid: neusspray, stomen met menthol, versgeperst sinaasappelsap, paracetamolletje. Allemaal middeltjes die de kwaal niet verhelpen maar wel het ‘leed’ verzachten.

Uiteindelijk moet uw immuunsysteem de klus klaren en het verkoudheidsvirus of het griepvirus opruimen. Ons immuunsysteem is een ontzettend ingenieus systeem dat vreemde indringers, ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën, vaak onschadelijk weet te maken. Het is te vergelijken met een verdedigingslinie waarbij de immuuncellen functioneren als een leger soldaten die de vijand opsporen en elimineren. Omdat virussen en bacteriën heel herkenbare vijanden zijn, is het immuunsysteem goed in staat deze indringers met een paar dagen de baas te zijn. Met andere ziekteverwekkers ligt dat wat gecompliceerder. Bij kanker bijvoorbeeld ontspoort een normale, gezonde cel ergens in het lichaam in een tumorcel, die weer kan uitgroeien tot een levensbedreigende tumor. Zeg maar: een vriend wordt een vijand.

Decennialang is er een discussie geweest of die tumor-vijand ook herkenbaar is voor ons immuunsysteem. De meeste kankeronderzoekers waren zeer sceptisch en het inzetten van het immuunsysteem tegen kanker, de zogenaamde immunotherapie, hield men voor onmogelijk. Ik herinner mij een lezing waarin een gerenommeerde immunoloog zei: „Als ik moet kiezen tussen bidden en immunotherapie, dan kies ik voor bidden!” En dat was nu niet omdat hij zoveel waarde hechtte aan bidden.

Toch had immunotherapie al in de 19e eeuw sterke papieren. Eind 1800 was het wegsnijden van een tumor de enige kankerbehandeling en die resulteerde vaak in terugkeer van de ziekte en daarna de dood.

Bij een klein aantal patiënten verdween de tumor echter op onverklaarbare wijze. Een van hen was Fred Stein, een Duitse immigrant in New York. In 1885 werd hij geopereerd aan een tumor in zijn nek. De operatie slaagde niet, aangezien een deel van de tumor niet weggenomen kon worden. De wond in zijn nek raakte geïnfecteerd met een bacterie, wat gepaard ging met flinke koorts. Hoewel Fred Stein ten dode leek opgeschreven, kwam hij de koorts te boven en tot ieders verbazing nam de tumormassa af. Na vierenhalve maand ging Fred Stein gezond naar huis.

De getalenteerde Amerikaanse chirurg William Coley ontdekte in 1890 dat deze ‘spontane’ genezingen veelal samengingen met bacteriële infecties en hoge koorts. Coley redeneerde dat de bacteriën giftige stoffen uitscheidden die de tumorcellen doodden. Hij ontwikkelde een behandelingsmethode waarbij hij kankerpatiënten inspoot met bacteriën. Bij en groot aantal patiënten die de infecties en de koorts overleefden, kwam de kanker niet terug.

Hoewel Coley’s behandelmethode eerst navolging kreeg, liep het uit op een teleurstelling. Veel onderzoekers en artsen hadden meer interesse in de ‘moderne’ behandeling van kanker met radioactieve straling en giftige stoffen. Ook gebrek aan inzicht in de werking van Coley’s methode zorgde dat deze behandelmethode het predicaat ”kwakzalverij” kreeg toegekend.

Een eeuw en heel veel frustrerend onderzoek later weten we dat de ”kwakzalverij” van Coley werkte omdat het immuunsysteem werd geactiveerd door de bacteriën en vervolgens de tumorcellen aanviel. In 2018 kregen James Allison en Tasuku Honjo de Nobelprijs voor hun baanbrekende onderzoek dat liet zien dat je geen bacteriën nodig hebt, maar ook op een veilige manier het immuunsysteem kunt activeren en kanker succesvol kunt behandelen met immunotherapie.

Het verkoudheids- en het griepvirus activeren ook het immuunsysteem. Vanuit dat oogpunt is een mooie bijwerking van zo’n verkoudheid dat ook andere ziekteverwekkers, zoals een net ontstane tumorcel, opgeruimd worden. Misschien verzacht dat idee ook het ‘leed’ van uw verkoudheid.

De auteur is moleculair bioloog.

Column: Dokter Coley’s ”kwakzalverij”

Opinie

RD.nl in uw mailbox?