Rob Schouten over complex vrijwilligerswerk

TOEN

Laat ik eens kijken of ik iets nuttigs kan doen, dacht ik, toen ik een jaar of acht geleden meer verlofuren op mijn werk kreeg. Als vrijwilliger wilde ik wel graag iets anders doen naast mijn gewone job als teamleider bij nutsbedrijf Liander. Zo meldde ik mij in 2009 aan bij Humanitas om mensen te helpen bij hun administratie.

Ik kwam vooral over de vloer bij mensen met schulden. De gekste gevallen kwam je tegen. Mensen uit heel andere milieus en culturen dan ik ontmoette op mijn werk. Ik heb een jongen begeleid die een goede hbo-opleiding had gehad, maar door psychische problemen financieel aan de grond raakte. Als de deurwaarder langskwam, betaalde hij gewoon. Tot hij geen geld meer had. Maar ik heb ook ex-gedetineerden geholpen, en vrouwen van wie de man was vertrokken, haar alleen met de schulden achterlatend. Laaggeletterdheid en taalproblemen, bijvoorbeeld bij allochtonen, speelden soms ook een rol.

Vaak lagen in de kamer hoge stapels enveloppen, omdat mensen hun post niet meer durven te openen. Ze voelen aan dat het de verkeerde kant opgaat en hanteren dan een soort struisvogelpolitiek. Soms stonden er plastic tassen vol dichte post. Ik herinner me een echtpaar met 100.000 euro schuld. De vrouw vertelde dat ze de administratie keurig op orde had. „Dat wil ik weleens zien”, reageerde ik. Ze nam me mee naar boven. Daar lag op een eenpersoonsbed alle post in stapeltjes gesorteerd. Het stel bleek dan een lening hier, dan een lening daar te hebben gehad. Tot ze bijna het huis werden uitgezet. Als vrijwilliger kun je dan de schuld inzichtelijk maken. Daarna stuur je dit soort mensen zo snel mogelijk door naar de schuldhulpverlening.

Je merkt dat mensen een groot wantrouwen hebben tegenover instanties als het UWV en de sociale dienst, maar gek genoeg niet tegenover ons. Je wint snel vertrouwen als vrijwilliger. Opvallend genoeg was privacy zelden een probleem voor de hulp met financiële sores. Wij gaan in principe altijd naar de mensen thuis. Misschien hebben ze daarom met jou een andere band dan met professionals, bij wie ze zélf langsgaan op kantoor.

Voorwaarde voor administratieve hulp is dat iemand geholpen wil worden. Sommigen willen niet veranderen. Ik heb mensen ontmoet die diep in de schulden zaten, en dat zelf prima vonden. Dan wordt het niks. Gelukkig kon ik de meeste mensen wel helpen om hun financiële huishouding weer op de rit te krijgen en soms ook om hun te leren budgetteren. Vaak lukte het hun om na een aantal maanden hun betaalzaken weer zelfstandig op te pakken – iets wat steeds lastiger wordt.

NU

Na een paar jaar bij Humanitas werd ik coördinator, en nog later bestuurslid – ook onbetaald. Het uitvoerende werk ben ik nog lang blijven doen. Pas afgelopen jaar heb ik de laatste deelnemer losgelaten, terwijl ik vijf jaar geleden al de laatste nieuwe aannam. Eigenlijk is ons doel dat mensen zich binnen één jaar zelf kunnen redden. Maar die zelfredzaamheid wordt steeds moeilijker, omdat de problemen waarin de deelnemers verzeild zijn geraakt complexer worden. De digitale wereld maakt het alleen maar ingewikkelder. Als je over MijnOverheid begint, hebben sommige deelnemers geen idee waar je hebt over hebt.

Als vrijwilligersorganisatie kun je niet alles. Met verslaafden valt bijvoorbeeld eigenlijk niet werken. Zij houden zich niet aan de afspraken, net als psychiatrische patiënten. Heb je een afspraak gemaakt, doen ze de deur niet open. Bij zulke mensen is het niet alleen een chaos in hun administratie, maar ook in hun hoofd, zei een collega eens. Zij hebben eigenlijk andere begeleiding nodig. Wij proberen hen wel aan te melden bij een instantie, maar vaak willen ze dat niet. En zolang ze geen overlast veroorzaken, gebeurt er niks.

We zien en horen dat professionals, zoals in de ggz, te weinig tijd meer hebben om schuldproblemen aan te pakken. Dat heeft naar mijn idee alles te maken met de bezuinigingen in de zorg. De wil is er wel, maar niet de capaciteit. Daardoor is de vraag bij ons sterk toegenomen.

Het aantal vrijwilligers bij Humanitas in Amsterdam en Diemen is ook gegroeid. Eerst waren dat er zo’n 300 tot 350, maar in vijf jaar tijd is dat minstens verdubbeld. Dat komt ook door nieuwe activiteiten, zoals jeugdzorg. Het snelle vrijwilligerswerk is populair: er is best animo om een keertje te helpen achter de bar in het buurthuis. Maar vooral niet te lang en te vaak. Mensen willen zich niet binden. Dat past niet bij de vrijwilligers die wij nodig hebben. Zij gaan een langdurige maatjesrelatie aan en volgen een training voor ze op pad gaan. Die is juist nodig omdat de situaties complexer worden. Ook wij zijn continu bezig om nieuwe vrijwilligers te werven.

STRAKS

De overheid treedt terug en vrijwilligerswerk wordt dus complexer. Toch zie ik geen somber toekomstscenario voor me als het gaat om vrijwilligerswerk. Wel is er een andere aanpak nodig, want we moeten vrijwilligers niet gek maken. Schulden gaan vaak hand in hand met psychische en psychiatrische problemen, maar die kunnen wij niet oplossen. Wat er moet gebeuren? We willen beter samenwerken met professionele instanties en schuldhulpverleningsteams in Amsterdam.

Over anderhalf jaar moet ik stoppen met het bestuurswerk, omdat mijn termijnen er dan op zitten. Met vrijwilligerswerk wil ik doorgaan. Dan heb ik na mijn pensioen nog iets leuks te doen.

Rob Schouten over complex vrijwilligerswerk

Mens & samenleving

RD.nl in uw mailbox?