Aanpak havelingen moet biodiversiteit terugbrengen

Het is mistig op deze kille wintermiddag. De Nederwaard is in nevelen gehuld. Eenden, een paar waterhoentjes en een verdwaalde fuut zoeken hun weg door de vaarten. Een roeiboot ligt verlaten op de oever. In de mist zijn vaag de contouren van de Kinderdijkse molens te zien. Het landschap maakt een troosteloze indruk. De landjes tussen de molens zijn overwoekerd door onkruid. Aan de randen overheerst het riet.

Een paar stukjes land zijn ontdaan van onkruid. Bruin, grauw, kaal en stekelig liggen ze een paar centimeter boven het wateroppervlakte. Kleine golfjes –veroorzaakt door zwemmende eenden– klotsen tegen de zompige oevers. Het geeft een desolate aanblik.

Maar schijn bedriegt. „Over een poosje is het hier een bloemenpracht. Geef de natuur even tijd”, zegt molenaar Aad Schouten (56) terwijl hij een weids gebaar maakt naar de havelingen. Dit zijn de stukjes land die tussen de Nederwaardse molens liggen. „Het zou mooi zijn als dit uitgroeit tot een dotterbloemenhooilandje. Met dotters, koekoeksbloemen en gele lissen aan de slootkanten. Een mooi gezicht voor inwoners én bezoekers: in het voorjaar prachtig geel, dat later in het seizoen langzaam tot rood verkleurt. Maar ook de insecten profiteren ervan: denk aan de vlinders. Die insecten zorgen er weer voor dat de rietvogel hier komt foerageren, maar ook de mussen rond de molen hebben daar baat bij. Zo wordt het oude ecosysteem in dit gebied hersteld.”

Havelingen

Havelingen zijn volgens Schouten ontstaan omdat in een ver verleden –nog voor de bouw van de molens in 1738– stukken land werden afgegraven om de kades en molenerven in het gebied op te hogen. „Dat noemden ze grondhaling, dat gebeurde op meer plaatsen in dit deltagebied. Eigenlijk overal waar molens stonden: in de waarden, langs de Graafstroom en de Linge, zowel binnen- als buitendijks. De mensen waren niet zo mobiel als tegenwoordig. Transport was een probleem, de afgegraven grond moest met schuitjes worden vervoerd. Vandaar dat het zo veel mogelijk in de directe omgeving werd gehaald.”

De havelingen die door de afgravingen ontstonden, waren ongeveer 100 meter lang en 25 tot 30 meter breed. Rond 1950 dienden ze bij hoge waterstanden als waterberging, werden gebruikt als hooiland, terwijl bovendien het jongvee er werd ondergebracht. „Er liepen vier of vijf koeien op zo’n landje. Heel kleinschalig allemaal. In die tijd waren de stukjes grond daarvoor prima geschikt. Boeren hadden nog niet zo’n grote veestapel.”

Bovendien was de grond laag, drassig en zacht. „Hooguit geschikt voor een klein trekkertje, je kunt op die havelingen niet met groot materieel aan de slag.”

Aparte vegetatie

De lage grond, die niet al te veel bemest werd, zorgde voor een aparte vegetatie. „Veel grassoorten, bloemen, dotters en kruiden die goed waren voor vlinders, bijen, insecten, vogels en andere dieren die hier beschutting vonden.”

Decennia later heeft de schaalvergroting haar tol geëist. De gebiedjes waren economisch niet langer rendabel. „Eigenlijk zijn ze gewoon aan hun lot overgelaten. Van lieverlee verwilderden ze. De grassen en bloemen zijn verdwenen of worden overwoekerd door stekels, brandnetels, bramenstruiken, elzen en veel riet. Als we niet ingrijpen, blijft er straks alleen riet over. Alleen door goed beheer komt de oorspronkelijke biodiversiteit terug.”

Beheerplan

De Stichting Werelderfgoed Kinderdijk (SWEK) is daar op ingesprongen. Schouten: „De stichting wil de molens en het beroep van molenaar in stand houden, maar bekommert zich ook om het gebied waar de molens staan met een geschiedenis van bijna 1000 jaar waterbeheer. Met de Natuur- en Vogelwacht en de werkgroep Prachtlint is een beheerplan opgesteld.”

Sloten worden opgeschoond, stekels, bramen en elzen, maar ook oude hekken worden verwijderd en het riet gemaaid. Vervolgens worden de havelingen twee keer per jaar gemaaid, waarna het maaisel wordt afgevoerd. „Het gaat er vooral om dat we voorwaarden scheppen, dat de biodiversiteit zich kan herstellen. We gaan geen grote ingrepen doen, hoeven ook niets in te zaaien. De meeste planten zijn er nog. Als we alles een beetje bijhouden, ontstaan er vanzelf heel mooie dingen.”

Glad

Inmiddels zijn de eerste drie stukken land glad gemaakt. „De grond is zacht en kwetsbaar. Dus we hebben het met de zeis of licht motorisch materieel gedaan.” De komende periode wordt er overlegd hoe en wanneer de resterende havelingen worden aangepakt.

Schouten verheugt zich op de resultaten. „Straks bloeien hier de dotterbloemen weer. Bovendien hebben de havelingen cultuurhistorische waarde. We gaan hier met de zeis maaien en het gras op ruiters laten drogen. Dat doe ik thuis bij mijn eigen molen ook altijd. De mensen kennen dat niet meer en stellen allerlei vragen. Dan komen de verhalen van vroeger vanzelf los. Straks herleven op de havelingen de oude tijden weer.”

----

Drie deelnemers

De drie deelnemers aan het project Herstel havelingen Kinderdijk hebben elk hun eigen doelstellingen:

l De Stichting Werelderfgoed Kinderdijk (SWEK) wil de cultuurhistorie rond de havelingen van rond de jaren vijftig van de vorige eeuw terugbrengen. Zo hoopt de SWEK de authenticiteit van het gebied te benadrukken en de waarde van het molengebied voor de inwoners te vergroten. „Streekgeschiedenis is belangrijk, zonder geschiedenis geen Werelderfgoed Kinderdijk”, aldus een woordvoerder.

l De Natuur- en Vogelwacht Alblasserwaard (NVWA) ziet de mogelijke natuurwaarde van de landjes als dotterbloemgebied en hooiland. Bovendien ontstaat zo de mogelijkheid om cultuurhistorische beheermethoden, zoals het maaien met de zeis en het gebruik van hooiruiters, aan bezoekers te tonen.

l Voor Prachtlint –een initiatief van de Stichting BlauwZaam– zijn de bloemen, de kleuren en de biodiversiteit van de hooilandjes een ‘parel’ om de start van het lint in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden te markeren. De parels worden aan elkaar verbonden door bermen en kaden die ecologisch worden beheerd. Uiteindelijk moet er zo van Alblasserdam tot Leerdam een vlinder- en bijenlint ontstaan.

Aanpak havelingen moet biodiversiteit terugbrengen

Groen & duurzaamheid

RD.nl in uw mailbox?