Stranddieren Theo Jansen leven van de wind

Elke dag worden de strandbeesten om halftwee en halfvier „gereanimeerd.” Dat woord is een uitdrukkelijk verzoek van de maker, zegt Hedwig Zeinstra van het museum. „Alle getoonde dieren zijn dood maar worden hier even tot leven gewekt.” De grote Animaris Umerus komt in beweging: met zijn knokige benen wandelt hij de ruimte door, in een rechte lijn, aangedreven door luchtdruk die opgeslagen zit in de petflessen van zijn romp. Jansen wil een nieuwe diersoort creëren. Bij het maken daarvan beperkt hij zich tot het gebruik van pvc, dat in allerlei vormen gebogen en gesmolten wordt.

In de eerste ruimte staat een kolossaal beest; daarmee wil Jansen de bezoeker meteen onderdompelen in zijn wereld. Op grote schermen lopen de beesten op het strand. Te zien is hoe Jansen trekt, bijstelt en onderzoekt. Soms staken de beesten, willen ze niet verder, of stuwt de wind ze plotseling meters vooruit.

Een zomer lang heeft een beest recht op leven, daarna verdwijnt de Animaris naar het beenderenveld bij Jansens atelier in Ypenburg. In de zomer laat hij het dan levende beest wandelen op het strand tussen Kijkduin en Scheveningen. Elk volgend seizoen ontwikkelt hij de ‘diersoort’ verder. Ieder dier krijgt een eigen unieke Latijnse naam. Het ultieme doel is de beesten zonder hulp te kunnen laten lopen en overleven. Nu is de wind soms nog te hard en waait de constructie kapot, schuiven de buizen niet soepel genoeg over elkaar of loopt de Animaris de zee in.

Voor dat laatste is inmiddels een oplossing: een zogeheten watervoeler bij de neus. Die bestaat uit een slang die uitkomt op ongeveer 10 centimeter boven de grond waarmee lucht aangezogen wordt. Op het moment dat de slang in de zee belandt, ‘verslikt’ het dier zich en krijgen de ‘hersenen’ het sein de zee uit te lopen met behulp van een soort skistokken.

Functioneel

Jansen (1948) studeerde natuurkunde en woonde daarom in Delft. Naar eigen zeggen was hij geen goede student. „Ik ben met de studie gestopt en schilder-kunstenaar geworden. Van 1986 tot 2008 had ik een column in het wetenschapskatern van de Volkskrant. Die stukjes waren een soort uitstapjes in de verbeelding. In 1990 schreef ik over de strandbeesten; dat opende de deur naar de tijdperken die zouden volgen.”

Jansen schreef destijds over een dier dat het strandzand weer terug naar de duinen zou moeten dragen, om zo de duinen in goede staat te houden. Daarmee ontstond het idee van een strandbeest, dat vervolgens een eigen leven ging leiden en niet meer tot nut was van het duin. Een creatief proces was geboren. Een ontwikkeling waarin kunst en techniek hand in hand gaan.

„Theo maakt de beesten niet met de intentie ze mooi te laten zijn of ze een functie te laten hebben. Het uiterlijk is puur functioneel”, licht een assistent van Jansen toe. „Sterker nog, de pvc buisjes corrigeren hem en daarmee is hij soms zelf verbaasd over het eindresultaat. Daarom zegt hij regelmatig: Ik maak de beesten niet, de buizen vertellen welke kant het op moet gaan.”

„Ook kinderen waarderen Jansens werk erg. Het is heel toegankelijk, ook voor mensen die niet zo veel met kunst hebben”, zegt de medewerker van Jansen. In de kerst- en de voorjaarsvakantie kunnen kinderen in anderhalf uur hun eigen strandbeest maken. Maar ook volwassenen kunnen aan de slag met de 3D-kit die te koop is in de museumwinkel. De vijf tentoonstellingsruimtes passen in een niet al te lang museumbezoek met kinderen en is daarom een prima gezinsuitje.

Voortplanting

De Animaris Proboscis doet tijdens de reanimatie in de Van der Mandelezaal op het Prinsenhof een paringsdans. „Niet om andere dieren te verleiden hoor”, zegt een jonge assistent van Jansen. „Hij verleidt de mensheid om voort te bouwen.” De kunstenaar heeft zijn formule, het DNA van de strandbeesten, op zijn website gedeeld. „Daarmee gaan studenten van universiteiten over de hele wereld aan de slag. Of mensen maken er een miniatuurstrandbeest van, door middel van een 3D-printer.”

„En het leuke is”, zegt de assistent met een geheimzinnig lachje, „dat mensen denken dat ze een nieuwe hobby hebben, maar ze worden gewoon gebruikt voor de voortplanting van de strandbeesten.”

De tentoonstelling ”Universum Theo Jansen – Of de wording van het strandbeest” is te zien tot en met 5 maart 2017. ----

Theo Jansen

1948 Geboren op 14 maart in Scheveningen.

1968 Begint studie technische natuurkunde, Technische Hogeschool Delft.

1975 Stopt met studie en wordt kunstenaar.

1980 Bouwt een ufo van 5 meter doorsnede met flitsende lichten en piepend geluid en laat die boven Delft vliegen.

1984 Ontwikkeling van de schildermachine: een verfspuit die gevoelig is voor licht. Valt het licht weg, dan begint hij te spuiten. Resultaat is een fotografische afbeelding van de ruimte op de muur.

1990-heden Strandbeestenproject, begonnen naar aanleiding van een column voor de Volkskrant.

2003-2006 Project Ypenburg: opzet van laboratorium op geluidswal langs A13.

2011 Ontvangt eredoctoraat van de Concordia Universiteit Montreal (Canada).

2016 NASA; deelname brainstormsessies overgang naar Venus, Pasadena (VS).

Stranddieren Theo Jansen leven van de wind

Geschiedenis

RD.nl in uw mailbox?