Machtige vrouwen in het oude Egypte

Op de achtergrond klinkt het gejoel van een kleuterklas. Scholieren zijn geziene gasten in het Leidse oudheidkundige museum. Zij leren over het rijke hofleven van Hatsjepsoet, Nefertiti en Nefertari – beroemde koninginnen van het zogeheten Nieuwe Rijk (1539-1077 voor Christus), een bloeiperiode in de Egyptische geschiedenis. Ze zien hoe de dames zich kleedden en komen meer te weten over hun huwelijk en familie. Met een keur aan sieraden, glazen parfumflesjes, beschilderde vazen en meubilair geeft de expositie een prachtig beeld van het leven aan het Egyptische hof. Een papyrus van meer dan 5 meter lang laat zien dat hun bestaan niet alleen rozengeur en maneschijn was. De tekst op de papyrus beschrijft hoe een groep vrouwen uit de harem een complot smeedt tegen farao Ramses III en hem uiteindelijk vermoordt.

:::embed_link 1:::

Het Egyptische koningschap kun je niet begrijpen zonder te beseffen dat het een goddelijk ambt is, zegt prof. Olaf E. Kaper, hoogleraar egyptologie aan de Universiteit Leiden en gastconservator van de expositie. „Ook de koninginnen bekleedden belangrijke religieuze functies. Soms werden er speciale tempels voor hen gebouwd. Enkele koninginnen werden na hun dood opgenomen te midden van de goden en nog eeuwen daarna vereerd.”

Waarom is er voor het thema koninginnen gekozen?

„We kregen van het Egyptisch museum in Turijn een fantastisch aanbod om grote stukken te lenen. Het Turijnse museum heeft veel voorwerpen uit Luxor en de inhoud van het graf van koningin Nefertari. Zelf ben ik bezig met onderzoek naar het Egyptische koningschap en naar de farao’s. Een van mijn speciale interesses is het kostuum van de farao. Via de farao’s kwamen we uit bij de koninginnen. Ook van een aantal andere Europese musea hebben we objecten geleend om het verhaal compleet te maken.”

Hoe gaat het lenen van voorwerpen uit andere musea praktisch in z’n werk?

„Het RMO maakt individueel steeds afspraken met de verschillende musea. Een koerier van het desbetreffende museum komt dan met de stukken naar Leiden. De koeriers zijn erbij als het stuk hier wordt uitgepakt, in de vitrine wordt gezet en als de vitrine wordt gesloten. De meeste voorwerpen in de expositie ”Koninginnen van de Nijl” zijn afkomstig uit Turijn. Een groep medewerkers uit Turijn is twee weken lang hier in het RMO geweest. Met de musea zijn contracten gesloten. De Nederlandse staat heeft zich garant gesteld mocht er eventuele schade optreden.”

Bent u ook betrokken bij opgravingen in Egypte?

„Ja, ik doe opgravingen in een oase in de westelijke woestijn van Egypte. Daar ben ik al heel lang bezig op rijke archeologische vindplaatsen. Ik maak deel uit van een groot internationaal team en neem ook enkele studenten uit Leiden mee. We gaan één keer per jaar, normaliter aan het begin van het jaar, zo rond deze tijd. Dit jaar echter niet, omdat de toestemming voor de opgravingen vertraagd is. Die toestemming hangt nauw samen met de politieke situatie. Er is nu een militair regime aan de macht in Egypte. Dat regime stelt heel strenge eisen en laat weinig buitenlanders toe bij de opgravingen.”

Wat is de rode lijn van de expositie?

„Het koningschap is altijd nadrukkelijk aanwezig op exposities. Hier proberen we te vertellen wat de koningin precies doet. Ik heb er bewust voor gekozen niet de hele geschiedenis van Egypte te behandelen. De oud-Egyptische geschiedenis duurt 3000 jaar, dat is veel te veel. Daarom beginnen we met een tijdsbalk ter oriëntatie. We concentreren ons op het Nieuwe Rijk, de periode van ongeveer 1500 tot 1000 voor Christus. In die tijd leefde een aantal beroemde koninginnen, zoals Nefertiti en Nefertari. De voorwerpen komen allemaal uit die periode, en ook bijna allemaal uit Luxor. Ik heb geprobeerd ze in een duidelijke context te plaatsten: Hoe leeft zo’n koningin? Hoe ziet de harem eruit? Welke kleding draagt ze? Wat gebeurt er na haar dood? Dat zijn de grote thema’s.”

Welke culturele of politieke ontwikkeling kenmerkt het Nieuwe Rijk?

„Het is een periode van internationalisering, waarin Egypte invloed uitoefent over vazalstaten in Azië. Je kunt die staten bijna koloniën noemen. Vooral die interactie met Azië is interessant. Je ziet Aziatische invloeden in de Egyptische kunst en goden terug. Het land opent zich voor de buitenwereld, het is een groot wereldrijk op het hoogtepunt van zijn macht. Het Oude Rijk, de tijd van de piramides, was ook wel een hoogtepunt, maar het Nieuwe Rijk is zo aantrekkelijk omdat er veel meer voorwerpen uit het dagelijks leven bewaard zijn gebleven. We hebben relatief veel bronnen.”

Welke plaats heeft de uittocht van de Israëlieten, zoals beschreven in het Bijbelboek Exodus, in dit verhaal?

„Volgens Exodus is het Joodse volk tewerkgesteld in Egypte om steden te bouwen in de delta. Dat gebeurde ten tijde van Ramses II, zo rond het jaar 1200 voor Christus. Hoeveel Joden er in Egypte waren is niet precies te zeggen. Uit bronnen van Egyptische kant is er niets over de Joden bekend. Wel kunnen we vanuit de egyptologie zeggen dat er destijds veel buitenlanders tewerkgesteld waren, zoals Nubiërs en Libiërs. Het verhaal uit Exodus past dus in het algemene plaatje. Egypte had in die tijd een bloeiende economie. Juist door de koloniën was Egypte erg rijk geworden. Die rijkdom werkte als een magneet op buitenlanders om er te gaan wonen en werken.”

Onlangs was in het nieuws dat misschien het graf van koningin Nefertiti is ontdekt in het graf waarin ook Toetanchamon begraven lag. Wat vindt u daarvan?

„Dat onderzoek was met veel fanfare aangekondigd. Onderzoekers hadden een scan gemaakt van het graf van Toetanchamon waaruit bleek dat er extra kamers konden zijn in het rotsgraf. En dat bericht is toen heel groot in de pers gebracht. Begrijpelijk, want het was sensationeel. Maar ik ben later bij een congres geweest in Caïro waar de beweringen kritisch werden bekeken. En toen is geconcludeerd dat het onderzoek ondeugdelijk is, en dat het opnieuw gedaan moet worden. Sinds die tijd is er eigenlijk geen nieuws. Er wordt nu extra onderzoek verricht. Het is nog mogelijk dat er extra kamers worden gevonden, maar het is minder waarschijnlijk.”

Topstukken uit Turijn

Hoe leefden koninklijke dames in het oude Egypte? De expositie ”Koninginnen van de Nijl”, tot en met 17 april te zien in het Leidse Rijksmuseum van Oudheden (RMO), vertelt het verhaal van de vrouwen van de farao’s. Bezoekers kunnen zo’n 350 topstukken bekijken, zoals koninklijke portretten, godenbeelden, verfijnde juwelen, amuletten, kostbare gebruiksvoorwerpen en de sarcofaag en grafgiften van de beroemde koningin Nefertari. Voor de tentoonstelling kreeg het RMO 245 topstukken te leen van het Museo Egizio in Turijn, het op een na grootste Egyptische museum ter wereld. Andere werken kwamen uit Brussel, Kopenhagen, Amsterdam, Hildesheim en de eigen collectie. Rond de expositie organiseert het RMO lezingen, rondleidingen, cursussen en een symposium op 6 maart. Ook verscheen het gelijknamige boek ”Koninginnen van de Nijl”, dat voor € 19,95 in de museumwinkel verkrijgbaar is.

rmo.nl

Machtige vrouwen in het oude Egypte

Geschiedenis

RD.nl in uw mailbox?