In het spoor van ds. H. de Cock

Grijs is het. Eindeloos vlakke landerijen, soms onderbroken door bomengroepjes gehuld in een witte nevel van mist. Statige boerderijen, kleine huisjes, zwarte akkers. Modderige, smalle wegen die van het ene gehucht naar het andere kronkelen. Of niet. Druipende bomen, zompige grond. Omleidingen, dat ook. Na de snelweg is er nog een lange weg te gaan om in het dorpje Ulrum te komen, in 1834 brandpunt van de Afscheiding. Heeft het misschien met het regenachtige herfstweer te maken dat deze autorit soms moedbenemend is?

Eindelijk is het dorp daar. Uit de verte steekt het spitse dak van de kerktoren van de kerk van ds. De Cock boven de bomen uit. In het dorpje is het even zoeken, maar dan kan het niet missen. Dit is de kerk waar ooit ds. De Cock preekte en waar hij tot de overtuiging kwam dat hij niet langer kon dienen in de Hervormde Kerk „omdat de Nederlandsche Hervormde kerk niet de ware, maar de valsche kerk is volgens Gods Woord en art. 29 van onze belijdenis”, zoals het staat opgetekend in de Akte van Afscheiding.

Hier start de route, die voor 1,50 euro te koop is bij de VVV in Zoutkamp. Voor dat geld krijgt de geïnteresseerde een mooi boekje met een kleurige omslag. ”Hendrik de Cock, afgescheiden en toch betrokken”, is de titel. Hoe lang de route in kilometers precies is, is moeilijk te zeggen. Hoe lang je erover doet om hem helemaal uit te rijden kan nog minder gezegd worden. Dat heeft alles te maken met het feit dat de beschrijving op veel plaatsen niet duidelijk is. Veel zinnen lopen niet, het is soms om wanhopig van te worden. Net wanneer je denkt dat je op de goede weg zit, moet je weer terug, een andere kant op, of klopt het toch weer niet. Ook het in het routeboekje afgedrukte kaartje biedt bij paniekaanvallen weinig soelaas. Dus: neem een wegenkaart van Nederland mee, hij kan hard nodig zijn. Al is ook die kaart geen verzekering dat je de route moeiteloos uitrijdt. Zelfs met het routeboekje en de wegenkaart op de voorstoel blijft het vragen, gissen en draaien.

Maar hoe dan ook, alleen al een bezoek aan de kerk in Ulrum is de moeite van de rit naar het hoge noorden meer dan waard. De kerk is open (tot 17.00 uur) en iedereen mag in- en uitlopen. Dat is óók Groningen. Geen portier, geen dwingende voorschriften van wat er allemaal niet mag; je voelt je hier gewoon welkom. De deur knarst open. Nog een glazen deur en dan is daar het interieur van de karakteristieke kerk. Prachtig. Klein, laag, knus. Tegen de wand staat de preekstoel; ervoor tegen de andere wand de prachtig bewerkte herenbanken.

Voor in de kerk, op een tafel, liggen allemaal papieren met informatie over deze kerk en de Afscheiding. Midden op de tafel staat een collectebus. Een kopie van de Akte van Afscheiding kost 2,50 euro en er wordt gewoon op vertrouwd dat de bezoekers dat geld ook werkelijk in de bus laten klingelen. De oude Statenbijbel ligt open bij Nehemia 4: „Wat doen deze amechtige Joden? Zal men hen laten geworden?” Woorden die 170 jaar geleden voor de afgescheidenen geschreven leken te zijn.

Achter in het halfduister van de kerk glanst het pijpenfront van het schitterende orgel dat stamt uit 1650. In 1806 werd het zo ingrijpend gerestaureerd door Lohman-orgelbouwers dat het nu te boek staat als een Lohman-orgel, meldt een informatiepapier over het kerkgebouw.

Buiten, vlak bij de kerk, staat een groot wit huis. Volgens het routeboekje nu een rijksmonument. Van 1829 tot 1834 woonde hier ds. De Cock.

Na wat heen en weer rijden door het dorp, is daar de plaats waar op 13 oktober 1834 de Akte van Afscheiding werd getekend door de kerkenraad. Een dag later tekende een groot deel van de hervormde gemeente van Ulrum. De kuiperij annex herberg van de wed. Koster-Hulshoff, waar dit gebeurde, is er al lang niet meer. Nu staat er een kapsalon op de historische grond met voor de ramen grote posters van modieuze mannen en vrouwen met een hippe coupe. Tegenover de kapsalon staat de Gereformeerde Kerk synodaal, nu behorend tot de Protestantse Kerk in Nederland. Een paar straten verderop is er de gereformeerde kerk vrijgemaakt en verder heeft het dorp ook nog een fraaie christelijke gereformeerde kerk.

De route gidst het dorp uit. Langs de weg naar Zuurdijk staat de boerderij ”Zuidhof” waar de afgescheidenen samenkwamen onder de prediking van ds. De Cock. De boerderij was toen eigendom van Klaas Pieters Kuipinga, de man die eens tegen ds. De Cock zei: „Als ik ook maar een zucht tot mijn zaligheid moest bijbrengen, was het voor eeuwig verloren.”

Even uitstappen. De wind trekt fluitend door de toppen van de bomen die aan weerskanten van de smalle weg staan. Het moet voor de gemeente van ds. De Cock moeilijk geweest zijn dat vanaf deze plek de toren van hun oude kerk in Ulrum te zien was.

Voort gaat de route. Via Leens, Hornhuizen, Eenrum, Baflo, Warffum, Uithuizen, Uithuizermeeden, Eppenhuizen, Zandeweer, Middelstum, Onderdendam, Bedum, Thesinge, om te eindigen in de stad Groningen. Op veel plaatsen waar in de tijd rond 1834 belangrijke gebeurtenissen plaatsvonden, zijn de huizen of boerderijen waar het gebeurde verdwenen. Maar je krijgt wel een beeld van hoe het leven toen was in dit vlakke land. Boetes, inkwartiering van soldaten, gevangenisstraf. En toch ging het gemeenteleven door, ondanks alles. Samenkomsten werden soms bezocht door zo veel mensen dat ds. De Cock met de toegestroomde schare het vlakke veld opzocht. Hagenpreken in de 19e eeuw.

De route eindigt op de Zuiderbegraafplaats in Groningen waar het grafmonument van ds. Hendrik de Cock en zijn echtgenote Frouwe H. Venema te vinden is.

De tekst van de route is opgesteld door drs. Peter van den Burg en drs. Harry Veldman. De laatste schreef een biografie over ds. De Cock die dezelfde titel draagt als de route: ”Hendrik de Cock, afgescheiden en toch betrokken”. Later hoopt hij de promoveren op de ”Vader der Scheiding”, zoals het routeboekje vermeldt. De route is te koop bij de VVV’s van Zoutkamp en Winsum voor 1,50 euro.

In het spoor van ds. H. de Cock

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?