Het atheïsme als kind van christelijke moeder

Toch is dat niet zo, zegt Nick Spencer in zijn ”The Evolution of the West”. Het christendom heeft de westerse waarden gevormd, en dat werkt door. Met andere woorden: het atheïsme is zelf vrucht van christelijke beschaving.

Spencer pakt enkele actuele thema’s en belicht vervolgens historisch hoe die christelijke invloed zich heeft voltrokken. Zo spreekt hij bijvoorbeeld over het (Engelse) natiebegrip, de democratie en de mensenrechten. Ook de wetenschap en de welvaartsstaat komen langs.

De kernbegrippen van de moderne mens (zoals vrijheid, gelijkheid en tolerantie) komen helemaal niet uit de antieke wereld, en nog minder uit de Franse Revolutie. Ze zijn afkomstig uit het Bijbelse wereldbeeld.

Onder de Grieken en Romeinen was barmhartigheid immers beslist geen deugd. De „morele revolutie” is aan het Evangelie te danken. Spencer gaat zelfs zover dat de kerk ook seksuele bevrijding bracht. In de antieke wereld was de vrouw een wandelende baarmoeder die moest wachten op bevruchting. Het enige zelfstandige seksuele wezen was de man, de vrouw was ontvankelijk. De auteur erkent dat deze houding ook door christenen is (en wordt) beoefend, maar in haar oorsprong is zij heidens. Want het Bijbelse mensbeeld erkent de man zowel als de vrouw als individu.

Deze waardigheid als individu heeft de mens niet van zichzelf, maar van God als Schepper, Wiens beeld alle mensen dragen. Vanuit dat besef werd het recht gevormd. In de 13e eeuw was het recht zover dat alle mensen –in theorie– gelijk waren onder de wet. Het idee van gelijkheid, dat vandaag vooral tegen christenen wordt gebruikt, is volgens Spencer in zijn wortel Bijbels.

Dit zijn ook de vragen die hij stelt bij de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948, die is gebouwd op de „waardigheid” van de mens en waarin woorden worden gebruikt die aan het geloof zijn ontleend. Spencer vraagt of deze waardigheid niet in de lucht hangt zolang deze niet aan de Schepper wordt ontleend.

Toen het christendom in Engeland kwam, leerden de verschillende stammen daar elkaar niet langer te haten, maar samen op te trekken, zodat vandaag nauwelijks nog voor te stellen is dat er vroeger vele volken in dit land leefden. Zonder het Evangelie zou Engeland niet bestaan, zegt Spencer, en zou ook de Engelse taal veel uitdrukkingen missen. Ook een agnost als Churchill gebruikte aan de lopende band Bijbelse beeldspraak.

Door de eeuwen heen heeft het christendom zich ook weleens al te dienstbaar aan het volk opgesteld, zo tekent Spencer scherp (onder meer aan de hand van een gedicht uit 1716). Het nationalisme kleurde het christendom, in plaats van andersom.

In de antieke wereld was een onrechtvaardig heer een lotsbeschikking. In 1215 was dit in Engeland niet meer zo. In het nog altijd befaamde Magna Charta werd beschreven dat de koning onder de wet stond. Dit kwam rechtstreeks voort uit wat de profeet Samuël leert bij de kroning van Saul.

Al schrijvend komt Spencer dan tot een heel mooie beeldspraak. Het Westen is gevormd door het christendom. En deze cultuur is de baarmoeder geworden waaruit onder meer het atheïsme is voortgekomen. In sommige landen had dit ongeloof een wat wijzere moeder dan in het andere, en sommige ouders hebben het atheïsme ook weleens mishandeld, maar de moeder-kindrelatie blijft.

In het erkennen van het onverstand van de gelovige ouder zit de nuance van Spencers boek. De humanisten hebben vaak gelijk in hun kritiek, bijvoorbeeld dat het wel erg lang heeft geduurd voordat christenen positief over mensenrechten konden spreken.

Zulke nuance is in dit boek ook wel nodig, omdat het anders een hoeraverhaal was dat de seculiere lezer niet overtuigt. In de huidige vorm biedt het voor de gelovige zowel als de ongelovige voldoende stof tot nadenken.

Boekgegevens

The evolution of the West. How Christianity has shaped our values; Nick Spencer; uitg. Society for Promoting Christian Knowledge, Londen, 2016; ISBN 978 0 281 07520 1; 190 blz.; prijs 17,99 euro.

Het atheïsme als kind van christelijke moeder

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?