De Dordtse Leerregels: vijf vingers die naar boven wijzen

1. Waarom zijn de Dordtse Leerregels eigenlijk opgesteld?

In de tijd van de Hervorming –vorig jaar vijf eeuwen geleden– was het duidelijk geworden: er is zaligheid, alleen door het geloof en niet door onze werken. Helaas maakten sommigen nu weer een „werk” van het geloof: een mens moest met behulp van zijn „vrije wil” tot Christus komen. Zo zei Jacobus Arminius het, en zijn aanhangers (de arminianen) volgden hem daarin. Dit alles leidde tot hevige strijd in de kerk en grote verdeeldheid in ons land. In Dordrecht werd –400 jaar geleden– de strijd beslist.

2. Was de strijd met de remonstranten niet een typisch Nederlands verschijnsel?

Op de Synode van Dordrecht waren niet alleen afgevaardigden van de Nederlandse kerken aanwezig. Er waren ook Engelsen, Duitsers, Zwitsers en anderen. Het geschilpunt was al eeuwen oud. Rond het jaar 400 had Pelagius gesteld dat de mens wordt geboren als een onbeschreven blad papier. Augustinus keerde zich daar toen vierkant tegen. In de Rooms-Katholieke Kerk ging men niet zo ver als Pelagius. De mens zou ziek en zwak zijn, maar niet dood of vijandig. Dit semi-pelagiaanse denken werd opgepakt door de remonstranten.

3. Zijn de Dordtse Leerregels ook buiten Nederland bekend?

Jazeker. In de Engelstalige wereld spreekt men wel van ”TULIP” (het Engelse woord voor tulp). Die vijf letters staan voor ”total depravity” (totale verdorvenheid), ”unconditional election” (onvoorwaardelijke uitverkiezing), ”limited atonement” (beperkte verzoening), ”irresistable grace” (onwederstandelijke genade) en ”perseverance of the saints” (volharding der heiligen). Over heel de wereld vind je de zogenoemde ”Five Point Calvinists”. De gereformeerde heilsleer wordt in toenemende mate door jonge christenen omhelsd, tot in Azië en Afrika toe.

4. U hebt jarenlang op het zendingsveld in Nigeria gewerkt. Kwamen de Dordtse Leerregels daar voor uw gevoel niet erg op afstand te staan?

Nee, in feite is het omgekeerde gebeurd. Kenmerkend voor de Afrikaanse traditionele religies is dat de mens samenwerkt met zijn god of goden. En dat is precies de kern van het remonstrantse denken. Daarbij kwam dat de invloed van evangelische kerken steeds meer voelbaar werd. Als antwoord daarop heb ik toen een samenvatting van de Dordtse Leerregels gemaakt onder de titel ”Five Fingers Pointing to Heaven”. Het woord ”tulip” zei de mensen niets; die bloem wil immers niet groeien in de tropen. We hebben daarom de toevlucht genomen tot het ezelsbruggetje van vijf vingers die allemaal naar boven wijzen – Five Fingers Pointing to Heaven dus.

5. Waarover gaat het eigenlijk in de Dordtse Leerregels?

Om dat ene woordje: ”boven”. De zaligheid is uit Hem, door Hem en tot Hem. Er is geen vrije wil, maar –Gode zij dank– er is een vrije gunst die eeuwig Hem bewoog. Het gaat bij de leer van Gods welbehagen „om het hart van de kerk” (de titel van mijn boekje). Het gaat uiteindelijk om de eer van God, ook wanneer wij belijden dat wij in onszelf totaal verdorven zijn. Als we nog iets aan onze zaligheid konden toedoen, zou Hij niet alle eer ontvangen. De gewillige mens geeft dan de doorslag. Niet God, maar de mens komt in het middelpunt te staan. Maar dan staat ook de zaligheid op losse schroeven.

6. Is de leer van Dordt geen harde leer?

Het is hard als we de zaligheid zelf moeten verdienen. Het is niet minder hard als we haar zelf moeten toepassen. Denk maar aan iemand die met gebroken benen en armen in een ravijn ligt en een touw krijgt toegeworpen: „Aanpakken jij! En vasthouden!” Die vergelijking is eigenlijk nog te zwak. Want wij wíllen niet eens geholpen worden. En we hebben meer dan een been gebroken; we zijn in Adam doodgevallen. Dordt laat ons het wonder van Gods eenzijdige liefde zien: Christus is afgedaald in het ravijn. Hij Die als Borg geleden heeft, Hij maakt zondaren levend en neemt hen mee naar boven.

7. Zijn de Dordtse Leerregels niet erg dogmatisch en stoffig?

De leerstukken van Dordt zijn geen stukken leer, maar ze zijn Bijbels en bevindelijk. Lees maar in paragraaf 16 van hoofdstuk I hoe pastoraal bewogen de Dordtse vaderen mensen aanspreken die met veel twijfel en aanvechting worstelen. Wie zegt dat de Leerregels stoffig zijn, heeft ze misschien nooit gelezen.

8. Zijn de Dordtse Leerregels eigenlijk geen mensenwerk?

Natuurlijk staat een belijdenisgeschrift niet op dezelfde hoogte als de Schrift. De Dordtse Leerregels zijn niet geïnspireerd. Maar ze zijn wel geput uit Gods Woord. Bovendien is dit geschrift geen bundel meditaties van een willekeurige dominee, maar een document met kerkelijk gezag.

9. Zijn de Bijbelteksten die gebruikt worden echte bewijzen? Gaat het bijvoorbeeld in Romeinen 9 wel over de verkiezing van mensen tot de zaligheid?

Daar gaat het wel degelijk over. Paulus worstelt met de vraag waarom sommigen binnen Israël tot het geloof in Christus zijn gekomen terwijl zoveel anderen Hem verwerpen. Hij krijgt te zien dat dit voortvloeit uit Gods verkiezend welbehagen: „Jakob heb Ik liefgehad, en Ezau heb Ik gehaat” (Romeinen 9:13). Daar kun je echt geen draai aan geven. Het gaat hier niet over de verkiezing van het volk Israël in algemene zin of over een verkiezing tot dienst.

10. Arminius zou gezegd hebben dat wij uit onszelf kunnen geloven. Is dat waar?

Nee, dat is niet waar. We moeten eerlijk zijn. Arminius zei echt wel dat we genade nodig hebben om te kunnen geloven. Maar hij gebruikte het woord genade in een andere zin. Bij hem was genade geen vrije genade, geen alles-overwinnende genade, maar helpende genade. De volgelingen van Arminius vandaag –ook binnen onze eigen kerkelijke kringen– zijn inmiddels veel arminiaanser dan Arminius zelf was.

11. Je leest vaak dat de uitverkiezing bedoeld is als troost. Als dat klopt, waarom hebben de remonstranten er zich dan zo aan geërgerd?

De leer van vrije, soevereine genade is vooral bedoeld tot verheerlijking van God. Zij is de doodsteek voor onze hoogmoed. Pas als je dat beleeft, is deze leer tot troost. De ergernis van de remonstranten is dus goed te begrijpen. Als het gaat over zalig worden, worden wij driemaal uitgeschakeld: in de verkiezing door God, in de verzoening door Christus en in de wedergeboorte door de Heilige Geest. Welk braaf mens zou dan niet woest worden? Het is pure genade als we het daarmee eens worden.

12. Als er een verkiezing is, is er dan ook een verwerping?

Ja, daar zijn de Dordtse Leerregels heel duidelijk in. Je kunt natuurlijk stellen dat God sommige mensen voorbijgaat en laat liggen in hun val. Maar ook dan spreek je over een keuze, over een daad van God.

13. Ik krijg soms het idee dat er nog wel eens over de verkiezing wordt gepreekt, maar (bijna) nooit over de verwerping. Vergis ik me daarin?

Nee, ik ben bang dat je gelijk hebt. Velen die zich gereformeerd noemen, geloven nog wel in een verkiezing, maar niet meer in een verwerping. Onze vaderen beleden zowel het een als het ander. Ze deden dat op een voorzichtige en evenwichtige wijze, maar ze verzwegen de waarheid van de verwerping niet.

14. Lopen we niet het gevaar dat we lijdelijk worden door de leer van de uitverkiezing?

Als iemand lijdelijk wordt, is dat niet de schuld van de Schrift of van de Dordtse Leerregels, maar van ons eigen boze hart. Je kunt met de waarheid altijd de verkeerde kant uitgaan. Paulus had daar in zijn tijd ook al mee te maken. We moeten uit angst voor misbruik echter niet zó de verantwoordelijkheid van de mens benadrukken dat we aan de andere kant in de sloot terechtkomen.

15. De Dordtse Leerregels zijn nu al 400 jaar oud. Wat hebben wij daar vandaag nog mee te maken?

De remonstrant is van alle tijden. Hij zit in ons hart en hij is springlevend. Daarom is ”Dordt” blijvend actueel. Wat ons kerkelijk leven betreft geldt: hoe dichter bij Dordt, hoe beter het wordt.”

Ds. C. Sonnevelt is predikant van de gereformeerde gemeente te Alblasserdam.

De Dordtse Leerregels: vijf vingers die naar boven wijzen

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?