Beste spirituele boek van het jaar ontbeert Gids

De dood is een rode draad in het leven van Anbeek, bijzonder hoogleraar remonstrantse theologie. Bleef het bij haar oma bij pogingen, haar vader, de zus van haar vader en haar broer suïcideren zichzelf. Tussen de dood van haar vader en die van haar broer overlijdt haar moeder.

„Ik ben door hun daad onteigend van mezelf”, schrijft Anbeek in haar nieuwe boek. „Belangrijke delen van wie ik was, dochter, zus, zijn uit mijn leven en identiteit weggerukt.” Omringd door de allesbeheersende dood wil zij zich aan die keten ontrukken en zoekt ze de zin van het lijden, een antwoord en een uitweg. Ze wil een manier vinden om vanuit het verdriet weer mee te bewegen op de stroom van het leven en vreugde beleven.

Leven

Anbeek zoekt naar de antwoorden die haar van ”overleven” naar ”leven” brengen. Tijdens haar studie aan de pabo stapt ze over naar theologie. Haar ouders hebben niets met religie, vinden het totale verspilling van haar talent. Sinds haar studie en haar werk in een psychiatrische richting ziet ze dat contrastervaringen een draaipunt zijn in iemands leven. Ze bedoelt er ervaringen mee die een leven ontregelen door hun negatieve maar juist ook positieve lading. De reactie van de mens erop is bepalend. Anbeek maakt een positieve contrastervaring mee: de geboorte van haar kleinzoon, Joseph, door haar stelselmatig ”de vreemdeling” genoemd. Hij zal een allesbeslissende rol spelen in de keer naar het leven. Aan hem en zijn ongeboren broertje draagt ze het boek op.

Als we het bij Anbeek over theologie hebben, is het een mengsel van boeddhisme, hindoeïsme, christendom, joodse filosofie en literatuur en daarnaast verhalen van gewone mensen. Ze is op zoek naar een ervaringsgerichte menselijke theologie. Als het haar tijdens een collegeserie aan de Vrije Universiteit Amsterdam niet lukt om een consistent verhaal over existentiële en morele heroriëntatie voort te brengen, is een burn-out het gevolg. En dan is daar ”de vreemdeling”, de zoon van haar dochter. Ze gaat uitzien naar de momenten van spelen met hem. Spel is een moment van tijdelijke sfeer met een eigen strekking, buiten het gewone leven om. Ze kan in dat ogenblik haar hart ophalen, zich opladen, zich vernieuwen. Haar hoop en vertrouwen groeien door het verblijven in die momenten van verbeelding. Het spel heeft het niet in zich om naar een dragend idee te voeren, het blijft een verpozing tussen de tijden van het echte leven zelf. Met het spel beoogt de schrijfster een wereld te scheppen waarin niemand verdwaalt of ontheemd raakt. Spel wordt een vorm van religie bij Anbeek waarin je elkaars ervaringen deelt zonder oordeel. Door jezelf kwetsbaar op te stellen, ontstaat ruimte om de ander te ontmoeten en verbinding te zoeken.

Zonder Evangelie

Anbeek beschrijft open haar ervaringen en gedachten. Ze stelt zich kwetsbaar op en verwoordt haar diepste gevoelens. Toch blijft na het lezen van het boek een uitspraak van het eerder gehouden interview met Wim Brands in mijn hoofd zitten: „Ik krijg een beetje pijn in mijn hoofd. Het is alsof iemand een aspirientje voorschrijft terwijl ik migraine heb.” Anbeek is theologe, maar ik vind het Evangelie niet terug. Zelf zegt ze: „Ik begrijp dat het pijnlijk is afscheid te nemen van oude vormen, maar het oude werkt voor velen niet meer. We moeten op zoek naar nieuwe wegen.” Maar hoe kunnen we die vinden op het menselijke vlak zonder Evangelie?

Ik vind geen antwoord en blader in ”Verdriet, dood en geloof”, het boekje dat de bekende schrijver C. S. Lewis schrijft na de dood van zijn vrouw Joy. Zij sterft na vier jaar met hem getrouwd te zijn geweest. Lewis vraagt zich vertwijfeld af: „Welke nieuwe factor heeft haar dood aan het vraagstuk van het heelal toegevoegd? Ik heb niets gekregen waarop ik niet gerekend heb.” In zijn zoektocht en opstand komt hij tot het besef dat hij ondanks alle duisternis toch „een geluid” hoort en dat bewijst dat hij zich niet in een kelder bevindt maar vrij is en God kan horen. „Want er moet een vriend zijn die dit geluid laat horen. En het moet diegene zijn die hem echt kan bevrijden.” Lewis komt dan tot de conclusie dat de stem van en het verlangen naar Christus hem bevrijdt.

Lewis’ conclusie is voor mij een verademing, een opluchting. Hij reikt me daarmee de missing link van Anbeek aan. Het mooiste spirituele boek van 2019 schetst voor mij een doolhof. Ik mis de juiste Gids.

Voor Joseph en zijn broer. Van overleven naar spelen en andere zaken van ultiem belang, Christa Anbeek; uitg. Ten Have; 254 blz.; € 20,00.

Beste spirituele boek van het jaar ontbeert Gids

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?