In Memoriam: de Zuid-Afrikaanse filosoof Johan Degenaar (1926–2015)

Johan Degenaar werd geboren op 7 maart 1926 in Ladysmith (KwaZuluNatal).

Degenaar werd de ”Socrates van Stellenbosch” genoemd. Hij wist zeer veel studenten in deze vanouds sterk op de Afrikaner cultuur gegrondveste universiteit tot nadenken te brengen. In 2012 zei hij in een vraaggesprek: „Filosofie is de ontginning van beelden, van vragen en antwoorden.” Voor Johan Degenaar begon het ontdekken van de wereld met verwondering. Deze houding droeg hij over op zijn studenten. Veel van hen speelden en spelen een vooraanstaande rol in het openbare leven van Zuid-Afrika.

Degenaar studeerde in Stellenbosch en in Groningen. In Groningen schreef hij zijn doctoraalscriptie onder leiding van Helmuth Plessner over de ethiek in het werk van de Duitse denker Max Scheler. In 1949 begon hij als jonge docent in Stellenbosch om er in 1969 tot hoogleraar te worden benoemd.

Degenaar verwonderde zich over wat hij in de wereld waarnam. In mooie essays en studies schreef hij daar vervolgens over. Het palet van zijn publicaties is veelkleurig en reikt van de psychologie van het sprookje tot Heidegger en van de metafoor binnen de poëzie tot het postmodernisme.

In Nederland werd Johan Degenaar bekend door zijn geschrift ”Voortbestaan in gerechtigheid” waarin hij –in navolging van de dichter N. P. Van Wyk Louw– stelt dat de Afrikaners alleen zullen kunnen voortbestaan op grond van een politiek van gerechtigheid.

Ook vóór 1980 had hij zonder aarzelen zijn mening gegeven over politieke en ethische vraagstukken die met de Zuid-Afrikaanse regeringspolitiek te maken hadden. Dat leverde hem vijanden op. Dit deerde Johan Degenaar echter niet. Hij was in zijn innerlijk een mens zonder vijanden en nodigde iedereen uit tot een open en eerlijk gesprek.

Juist omdat Degenaar voorop liep bij het scheppen van een rechtvaardiger Zuid-Afrika, was het onbegrijpelijk dat zijn oude universiteit Groningen hem bij een bezoek tijdens de jaren tachtig de toegang weigerde. Johan Degenaar betreurde dat, maar hij zocht zijn contacten dan wel via andere kanalen, onder andere via het dagblad Trouw, waarin hij een complete pagina mocht vullen met zijn visie op de veranderingen binnen Zuid-Afrika. De reacties waren talrijk. Alle briefschrijvers kregen antwoord uit Stellenbosch. Om de ware dialoog was het Johan Degenaar te doen. Hij is een voorbeeld voor onze dagen.

In Memoriam: de Zuid-Afrikaanse filosoof Johan Degenaar (1926–2015)

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?