Meepuzzelen met Suzanna Jansen

Om die vraag te beantwoorden, neemt Jansen de lezer mee naar de Amsterdamse wijk Slotermeer, waar ze in de jaren zestig opgroeide: „Hier draaide het om de praktische kant van het leven. Alle moeders waren huisvrouw en alle vaders kantoorbediende. Volwassenen die geen vader of moeder waren, kwamen niet voor. Net zomin als iemand die een muziekinstrument bespeelde of uit zichzelf op het idee kwam naar een theatervoorstelling te gaan of geld uit te geven aan een museumbezoek.”

Desondanks mag Jansen op dansles en uiteindelijk wordt ze na haar middelbareschooltijd toegelaten op de Rotterdamse Dansacademie. Die opleiding moet ze echter tot haar verdriet afbreken wegens fysieke problemen. De ontdekking dat ze hieraan op een eenvoudige manier geholpen had kunnen worden als ze later had geleefd, moet een bittere pil voor haar geweest zijn.

Obstakels

Door deze persoonlijke levensgeschiedenis vlecht Jansen de twee verhaallijnen van stedenbouwkundige Cor van Eesteren en balletdanseres Steffa Wine. Beiden hebben enigszins te maken met Jansen: Van Eesteren, omdat hij de architect is van de wederopbouwwijk Slotermeer, waar Jansen opgroeide, en Wine, omdat zij een balletschool runde in datzelfde Slotermeer.

Ook zij kregen in hun leven te maken met obstakels die het najagen van hun droom dreigden te blokkeren, maar in tegenstelling tot Jansen lukte het hun wel om zich aan hun kunst te wijden. Met de beschrijving van die soms moeizame werkzaamheden vult Jansen de rest van het boek.

Alblasserdam

Zo valt te lezen hoe Van Eesteren zich ontworstelt aan het voor hem verstikkende Alblasserdam als hij in 1921 na een studie bouwkunde in Amsterdam de prestigieuze Prix de Rome wint. Deze prijs stelt hem in staat de Europese bouwkunst te bestuderen, maar op zijn reis belandt hij midden in de vernieuwende architectuurbewegingen van Bauhaus en De Stijl; twee jaar later is hij zelfs medeverantwoordelijk voor de legendarische De Stijl-tentoonstelling in Parijs.

Zulke bezigheden zijn niet in lijn met wat de organisatie van de Prix de Rome van hem had verwacht; zijn jaargeld wordt beëindigd en Van Eesteren keert terug op het ouderlijk nest in Alblasserdam, waar het volgens de jonge architect moeilijk uit te houden is: „Hier wordt men dom. Er steekt geen geest in de mensen. Ik ben ze te slim.”

Onfatsoenlijk

Pas na vele, vaak moeilijke jaren kan Van Eesteren zijn visie op moderne stedenbouw in de praktijk brengen. Hij wordt in 1929 benoemd tot stedenbouwkundige bij de gemeente Amsterdam, met als taak de stad die kampt met woningnood uit te breiden met het oog op het jaar 2000. Slotermeer is een van de vruchten van zijn werk.

Ook het leven van ballerina Steffa Wine krijgt in ”Ondanks de zwaartekracht” grove contouren. Ondanks het feit dat danseressen in de jaren twintig als onfatsoenlijke vrouwen werden gezien, wil Fientje Puister juist niets anders dan dit beroep uitoefenen. Ze wijzigt haar naam in Steffa Wine, wat uiteraard veel beter past bij het artiestenbestaan, en weet carrière te maken op de bühne.

De keuze om in de oorlog in Berlijn op te treden, betekent na de oorlog haar professionele ondergang. Aan doorzettingsvermogen en veerkracht ontbreekt het Wine overduidelijk niet en ze blijft bezig in haar vak: ze richt een balletschool op in Slotermeer.

Onevenwichtig

Na het lezen van ”Ondanks de zwaartekracht” ben je ontegenzeggelijk heel veel wijzer geworden over de Europese bouw- en danskunst, maar het boek doet als geheel wat onevenwichtig aan. De keuze voor drie verschillende verhaallijnen maakt dat je steeds opnieuw moet focussen, en de personages komen net niet helemaal tot leven.

Cor van Eesteren blijft, zoals hij het zelf zei, een merkwaardige man, en de echte Fientje Puister blijft in de schaduw staan van de façade die ze zelf als Steffa Wine heeft opgetrokken. De teleurstellende afloop van de danscarrière van Jansen is tragisch te noemen, maar gezien het feit dat ze inmiddels een bekende schrijfster is geworden, blijft het medelijden wat beperkt.

Kaartenbakken

De delen waarin ”Ondanks de zwaartekracht” wél zindert, zijn de beschrijvingen van het onderzoek dat Jansen heeft gepleegd. Dan blader je in spanning met haar mee door de kaartenbakken in het archief van de Parijse Opéra, of reis je nieuwsgierig met haar mee naar de beroemde dansschool Studio Wacker in Montmartre, waar leden van het Russische Koninklijk Ballet na hun vlucht voor de Russische revolutie in hun onderhoud voorzagen door danslessen te geven.

Juist het meepuzzelen om een scherper beeld te krijgen van Van Eesteren, Wine en Jansen zelf vormt het aantrekkelijkste onderdeel van het lezen van deze van feitjes uitpuilende journalistieke roman.

Boekgegevens

Ondanks de zwaartekracht, Suzanna Jansen; uitg. Balans, Amsterdam, 2017; ISBN 978 94 600 3761 0; 271 blz.; € 19,99

Meepuzzelen met Suzanna Jansen

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?