Licht op de schaduwkanten van Mohammed

Het is niet de eerste keer dat wetenschapsjournalist Hulspas (60) zijn licht laat schijnen over de islam. Vooral de ontstaansgeschiedenis van deze religie heeft zijn belangstelling. „Lang geleden schreef ik onder meer over de historische wortels van het Oude Testament. Na dat project wilde ik meer weten over het ontstaan van de islam. Al snel ontdekte ik dat ik er helemaal niets van wist, en niemand eigenlijk, behalve de deskundigen. Daarom wilde ik met een populaire, niet al te dikke biografie van Mohammed die leemte opvullen.”

Het onderwerp staat weer volop in de belangstelling. Sommige moslims roepen op tot een verbod op het beledigen van Mohammed. Goed idee?

„Ik ben er niet voor om dat te verbieden. Het is sowieso niet haalbaar. Wel ben ik ervoor om rekening te houden met de gevoelens van anderen. Vergelijk het met mensen die hun behoefte gaan doen op de stoep van de kerk. Je wéét dat je er mensen mee gaat kwetsen. Waarom zou je dat dan doen? Ik haal in dit debat soms een citaat van Paulus aan: „Alles is wel toegestaan, maar niet alles is nuttig.” Daar ligt volgens mij de sleutel in dit debat.”

U bent overtuigd atheïst. Hoe moeilijk is het om de gevoeligheid rond dit thema te begrijpen als je zelf niet religieus bent?

„Ik kan me er heel veel bij voorstellen als moslims zich vreselijk gekwetst voelen door cartoons van Mohammed. Hij moet nu eenmaal de perfecte mens zijn geweest, anders kon hij niet de perfecte Koran doorgeven. Ik begrijp dus dat een spotprent heel gevoelig kan liggen, want op die afbeeldingen is Mohammed niet bepaald de perfecte mens. Maar ik voel me niet geroepen om daar tot in het uiterste rekening mee te houden. Mohammed is een van de mensen die de loop van de wereldgeschiedenis hebben veranderd. Daarmee is hij te belangrijk om aan de gelovigen over te laten. Ik heb geprobeerd om in mijn boek aan te geven wanneer een punt gevoelig ligt voor moslims. Ik heb de intellectuele plicht om verder te kijken. Mohammed moet van alle kanten onderzocht worden.”

Is dat beeld van Mohammed als perfecte mens eigenlijk wel in overeenstemming met de Koran zelf, en met andere vroege bronnen?

„Volgens de islamitische traditie is het er wel mee in overeenstemming te brengen. Maar ik denk zelf dat het heel problematisch is. Als iemand het hoofd wordt afgeslagen, zegt de traditie: Dat moest nu eenmaal zo, dat kon niet anders. Ik zeg dan: Dat is mij te makkelijk. Er zijn momenten geweest in het leven van Mohammed –moorden, aanslagen– die wat mij betreft met geen mogelijkheid zijn goed te praten.”

Kunt u daar een voorbeeld van geven?

„Er zijn verhalen waarin Mohammed moordenaars op pad stuurde om dichters uit de weg te ruimen die spotversjes over hem maakten. Dat had hij niet hoeven doen; hij had er ook zijn schouders over kunnen ophalen. Wat dat betreft staan jihadisten die geweld gebruiken vanwege Mohammedcartoons in een lange traditie.

Misschien nog veelzeggender is het uitmoorden van de Joodse stam Koeraizaa. De mannen van die stam liet hij bij speciaal gegraven greppels onthoofden. Dat was een ongekende misdaad, zelfs voor de Arabische samenleving van de zevende eeuw. Een stam uitmoorden die zich had overgegeven, dat deed je gewoon niet.”

In hoeverre zijn dat soort praktijken volgens u inherent aan de islam, afgaand op de vroege bronnen?

„Ik ga niet zeggen dat moordaanslagen niet islamitisch zijn. Ze horen erbij en ze vormen geen fraai aspect van de islam. Een godsdienst is een huis met vele kamers en ook deze kamer zit aan het huis vast. Jihad stond eeuwenlang centraal in de islam.

Overigens gold voor het christendom ook eeuwenlang dat vechten voor je geloof een kernzaak was. In feite heeft Mohammed die christelijke praktijk voortgezet. De Byzantijnse keizer Heraclius bijvoorbeeld ging ook niet zachtzinnig om met overwonnen tegenstanders. Mohammed stond in dezelfde traditie. Hij was waarschijnlijk een bewonderaar van Heraclius en was ervan overtuigd dat God het Byzantijnse Rijk beschermde in zijn strijd tegen de Perzen.”

Mohammed had christenen dus hoog staan?

„Hij heeft altijd respect voor hen gehad. Ze werden beschermd door God. Jezus was immers de laatste grote profeet voor Mohammed zelf. Daarom was Mohammed ervan overtuigd dat christenen vrij snel zouden moeten inzien dat hijzelf een nieuwe profeet was. Maar dat viel tegen.”

En de Joden?

„Wat de Joden betreft: volgens de toenmalige christelijke theologie waren ze verdoemd, en Mohammed sloot zich daar helemaal bij aan. Ook van hen heeft hij aanvankelijk gedacht dat ze hem zouden volgen, maar toen dat niet gebeurde heeft hij hen juist bestreden. Sowieso had hij veel meer confrontaties met Joden dan met christenen.”

De bron bij uitstek voor uw boek is de vroegste biografie van Mohammed, van de hand van Ibn Ishaak uit ongeveer 750. Is die betrouwbaar?

„Ibn Ishaak was natuurlijk geen biograaf zoals we die tegenwoordig hebben. Hij poetst Mohammed op tot het niveau van grootste profeet ooit. Maar als je weet dat dit zijn agenda is, kun je proberen daar achter te kijken, door vragen te stellen naar de redenen achter wat Ibn Ishaak schrijft en door te kijken hoe waarschijnlijk iets is.”

Op die manier zijn in de 19e eeuw tijdens de Leben-Jesu-Forschung ook de evangeliën ontrafeld, met als teleurstellende conclusie: we weten met die methode in de hand bijna niks echt zeker. Geldt dat ook voor Mohammed?

„Inderdaad. In islamitische biografieën zie je een grootmoedige, vriendelijke Mohammed. Maar ik geef in mijn boek enkele voorbeelden van situaties waarin hij het nodig vond om op zijn tijd meedogenloos op te treden. Die Mohammed is er ook.

Het mooie van Ibn Ishaak is dat hij relatief dicht op de historische feiten zit, veel dichter dan veel hadith (islamitische overleveringen, JH) die later zijn gefabriceerd. Maar dan nog geldt: ook bij Ibn Ishaak hebben we het over een bak vol verhalen van decennia later, en zekerheid heb je nooit.”

Boekgegevens

Mohammed. Van profeet tot legerleider, Marcel Hulspas; uitg. Omniboek; 224 blz.; € 18,99

Het leven van Mohammed

Volgens het traditionele islamitische verhaal werd Mohammed geboren in Mekka in het jaar 570. Hij hoorde bij de stam Qoeraisj, die zich beroemde op zijn afstamming van Ismaël. Zijn ouders stierven jong. Mohammed werd voornamelijk opgevoed door zijn oom Aboe Talib.

Rond het jaar 610 zou Mohammed, in een grot in de buurt van Mekka, een openbaring hebben gekregen van de engel Gabriël. Het zou de eerste van een hele reeks openbaringen worden, die samen bekendstaan als de Koran. Toen Mohammed zijn openbaringen in Mekka ging verkondigen, stuitte hij op veel tegenstand. Zo riep hij onder meer op tot het verwijderen van de afgoden rond de Kaäba, een lokaal heiligdom in Mekka dat de stad status en rijkdom gaf.

Desondanks groeide de groep aanhangers gestaag. Toen de tegenstand te groot werd, vluchtten zij naar Jathrib, de stad die nu bekendstaat als Medina. Daar groeide Mohammed uit tot legerleider. Geleidelijk wist hij steeds meer stammen aan zich te onderwerpen.

In 630 verzamelde hij zijn intussen indrukwekkende leger voor een tocht naar Mekka. Ook die stad wist hij aan zich te onderwerpen. Twee jaar later, in 632, stierf Mohammed. Hij werd opgevolgd door diverse zogeheten kaliefen, die het jonge wereldrijk met het zwaard in de hand in snel tempo verder uitbouwden.

Sommige niet-islamitische wetenschappers zetten grote vraagtekens bij dit verhaal. Met name zogeheten revisionisten betwijfelen of de Koran niet later en op een andere plaats is ontstaan. Een enkeling betwijfelt zelfs of Mohammed überhaupt bestaan heeft.

De meeste wetenschappers gaan echter mee met het basale traditionele verhaal over Mohammed. Daarvoor baseren ze zich onder meer op vroege inscripties en biografieën. De vroegste biografie van Mohammed, die van Ibn Ishaak, dateert van ruim 120 jaar na de dood van de hoofdpersoon.

Licht op de schaduwkanten van Mohammed

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?