De kerkmuren zijn laag in West-Jutland. In de Deense Biblebelt gaat eenieder naar zijn eigen kerk, maar men vindt elkaar in het Woord. En in kritiek op de Lutherse Kerk van Denemarken.
Het is stil in de stadskerk van Skjern. Een waterig zonnetje valt door de grote ramen van het eeuwenoude godshuis naar binnen. Een zacht gezang doorbreekt de stilte. Helemaal voor in de kerk, onder de rijk versierde kansel, zit een zevental vrouwen op de verhoging bij het altaar. Ze hebben elk een baby vast. Het zijn pasgeborenen, die onlangs werden gedoopt, legt Orla Villekjær uit. „Door ze mee te nemen naar de kerk en daar hymnen te zingen, wennen ze al jong aan de atmosfeer.”
Villekjær is voorganger in de Lutherse Kerk van Denemarken. Zo’n 70 procent van de Denen is lid van deze Volkskerk, of Folkekirken, al komt hooguit 2 procent wekelijks naar de kerk. Behoudende christenen zijn in de minderheid, en hun aantal slinkt naarmate deze staatskerk verder liberaliseert. Het toelaten van vrouwen tot het ambt en het inzegenen van homohuwelijken heeft de uitstroom naar vrije gemeenten alleen maar vergroot.
De Deense Volkskerk is nog steeds de beste plaats om mensen te bereiken met het Woord
De 73-jarige Villekjær, sinds 1981 priester in de Folkekirken, peinst er echter niet over om over te stappen naar een gemeente die onafhankelijk is van de staatskerk. Het is juist die band met de overheid die hem doet blijven. De kerk voegt namelijk namens de staat kinderen toe aan het geboorteregister. Bovendien laten nog veel Denen, gelovig of niet, hun kind dopen. „De Deense Volkskerk is nog steeds de beste plaats om mensen te bereiken met het Woord”, zegt Villekjær. „Dat is waarom ik blijf, al ben ik erg kritisch.”
Onbekend
De term Biblebelt is veel Denen onbekend. Maar navraag leert dat de meeste behoudende christenen in West-Jutland wonen. Het stadje Skjern, met zo’n 8000 inwoners, is een bolwerk voor de enige christelijke partij van Denemarken: de Christendemocraten (KD). Vanaf de Duitse grens is het zo’n twee uur rijden richting de streek aan de westkust. Na een uur snelweg gaat de reis over provinciale wegen door het kale Jutlandse landschap.
„Op de Jutlandse heide ligt alles open en bloot voor God”, schreef de Deense filosoof Søren Kierkegaard in de negentiende eeuw. Door de jaren heen maakte de heide plaats voor akkers, maar verder veranderde er weinig. In de glooiende, uitgestrekte vlaktes van West-Denemarken lijken de dorpjes willekeurig neergezet. Bomen krommen zich naar het oosten, vanwege de overheersende westenwind. Die zorgt voor een regenachtig en wisselvallig klimaat.
In februari is dat niet anders. Stormachtig weer, regenbuien, dichte mistbanken en zonovergoten periodes wisselen elkaar af. „De heide moet bijzonder geschikt zijn voor het voortbrengen van sterke geesten”, schreef Kierkegaard, wiens ouders uit de regio kwamen. Die sterke geesten hebben de regio ontwikkeld tot wat Denen ”Productie Denemarken” noemen; waar in Oost-Denemarken de kennis zit, kenmerkt West-Denemarken zich door innovatie en productie. Windmolengigant Vestas vindt zijn oorsprong in de regio en ook speelgoedfabrikant LEGO heeft zijn wortels in West-Jutland.
De regio kenmerkt zich daarnaast door zijn conservatisme. De bevolking stemt overwegend rechts en in dit gebied ontstonden verschillende opwekkingsbewegingen.
Druppel
Het jaar 2012 bracht de mensen in Skjern evenals veel andere Deense christenen op een kruispunt. Op 15 juni van dat jaar vond het eerste homohuwelijk binnen de Folkekirken plaats; voorgangers mochten vanaf nu ook mensen van gelijk geslacht in het huwelijk verbinden. Voor Jens Lomborg was dat de druppel. Met zijn gemeente verbrak hij de banden met de Deense Volkskerk. „De kerk stemde in met iets wat geen Bijbelse gronden heeft. Het was een reden om te scheuren.”
De eerste inzegening van een homohuwelijk in de Deense Volkskerk was een reden om te scheuren
Lomborg, die eerder zendeling in Botswana was, richtte in 2006 met zo’n honderd gemeenteleden een zogeheten kiesgemeente op. Deze gemeente is onderdeel van de nationale Lutherse Kerk, maar heeft meer vrijheid om de eredienst naar haar wensen in te vullen. „De Folkekirken heeft een vaste liturgie en dat maakte dat ze de binding met de mensen verloor. Ik werd vervolgens gevraagd om de kerk te leiden.”
In 2012 vervreemdde de kiesgemeente nog verder van de Volkskerk. Ze besloot alle banden te verbreken en een vrije gemeente te worden. „Binnen een jaar kwamen er tachtig mensen bij. Ze gaven hun lidmaatschap van de Folkekirken op omdat ze bij een christelijke gemeente wilden horen.” In de achttien jaar dat Skjern Bykirke (spreek uit: Buukirke) bestaat, groeide ze uit tot een gemeente met meer dan 500 leden, de grootste van Skjern. Die groei was reden om uit te wijken naar het industrieterrein; de gemeente komt tegenwoordig samen in een voormalige slagerij. Steriel ogende tegeltjes herinneren aan de voormalige bestemming van het gebouw. „We hebben sommige zaken proberen te bewaren.”
Machine
De Deense Volkskerk is dus volgens een aantal priesters in Skjern een vrijzinnig instituut met gedateerde tradities. Maar waar priester Orla Villekjær de staatskerk trouw blijft vanwege de doop, is dat voor voorganger Mathias Richard Jefsen-Hansen juist een reden om er geen lid van te zijn. „Ik zou regelmatig kinderen moeten dopen van wie ik niet weet of ze ooit nog in een kerk komen. En de betekenis van zo’n doop is voor de betrokkenen nihil”, zegt de 27-jarige priester. „Ik zou het moeilijk vinden om onderdeel te zijn van zo’n machine.”
Jefsen-Hansen is voorganger in een gemeente die onderdeel is van de zogeheten Luthersk Mission (Lutherse Missie). Deze opwekkingsbeweging ontstond halverwege de 19e eeuw in een tegenreactie op de liberalisering van de Volkskerk. Deelnemers van de beweging kwamen buiten kerkdiensten om bijeen voor Bijbelstudies en andere bijeenkomsten. „Zelf kerkdiensten beleggen was lang taboe, maar dat veranderde zo’n twaalf jaar geleden”, zegt Jefsen-Hansen. Die ontwikkeling leverde weinig problemen op met de Deense Volkskerk. „Ik denk dat dat komt omdat we verschillende doelgroepen aantrekken. De Volkskerk is voor mensen die van traditie en structuur houden en wij zijn informeler. We lachen soms tijdens de dienst”, zegt de voorganger grijnzend.
Orgelmuziek
Villekjær herkent en deelt de bezwaren van zijn ambtsbroeders. „Ik zou graag wat eigentijdsere muziek willen toevoegen aan de liturgie”, zegt hij. De orgelmuziek was reden voor zijn dochter met downsyndroom om over te stappen naar Skjern Bykirke, de gemeente van Lomborg. Villekjær had daar geen problemen mee. „Ze houdt nu eenmaal wat meer van ritmische muziek en theologisch verschillen we bijna niet van elkaar.” Dat laatste bevestigen Lomborg en Jefsen-Hansen. „We zijn allemaal Bijbelgetrouwe christenen met een orthodoxe en conservatieve blik op het kerkleven”, stelt Lomborg.
Voor deze conservatieve christenen valt er in Denemarken op politiek vlak weinig te kiezen, constateren alle predikanten. De enige uitgesproken christelijke partij, KD, is volgens hen in verval. Het grootste deel van hun aanhang bevindt zich in de gemeente Ringkøbing-Skjern. Landelijk staat de partij er echter niet goed voor. Tijdens de vorige verkiezingen behaalde ze zo’n 20.000 stemmen, terwijl dat aantal bij de verkiezingen daarvoor nog 60.000 was.
De Volkskerk is voor mensen die van traditie en structuur houden; wij zijn informeler
Hoewel lokale politici niet in gesprek willen, rijst het beeld van een partij die zoekende is naar verbinding. In die zoektocht laat ze christelijke waarden los. Zo gaf ze in november haar verzet tegen abortus op, tot ontsteltenis van Orla Villekjær. De priester is een uitgesproken antiabortusactivist met landelijke bekendheid nadat hij in de jaren negentig in priesterlijk gewaad deelnam aan een prolifedemonstratie. „Op die manier kan ik landelijk niet op ze stemmen.” Vergelijkbare geluiden zijn te horen bij verschillende andere betrokkenen. „Er is op dit moment geen Deense partij waarop je op basis van waarden kunt stemmen”, stelt Villekjær.
Verjaardag
De Denen zijn trots op hun vlag. Bij een wandeling door Skjern –een stad met opvallend veel laagbouw– ontkom je niet aan de vele vlaggenmasten. Het is een traditie, legt priester Lomborg uit. „Op verjaardagen hangen we de vlag uit.”
Ook bij begrafenissen speelt de vlag een belangrijke rol. Bij een uitvaart in een naburig dorp loopt de priester, met een kenmerkende witte kraag, voor de kist uit. Hij gaat de begraafplaats af, richting een wachtende lijkwagen. Ook daar hangt de Deense tweekleur. Halfstok. „Zodra de kist in het graf ligt of in de auto op weg naar het crematorium, gaat de vlag in top”, legt Lomborg uit. „Dat is om de wederopstanding te symboliseren. We hangen de vlag daarom ook uit op Goede Vrijdag.”
De dorpskerk van Skjern, onderdeel van de Lutherse Kerk van Denemarken. Zo’n 70 procent van de Denen is lid van deze Volkskerk, al komt hooguit 2 procent wekelijks naar de kerk. beeld RD
Het gebouw van Luthersk Mission is zo'n 100 jaar oud. beeld RD
Er is vaak discussie over gezangen die de gemeente tijdens de dienst zingt, stelt voorganger Jefsen-Hansen. „Ouderen geven de voorkeur aan klassieke gezangen, terwijl jongeren meer modern willen zingen. Daar proberen we een balans in te zoeken.” beeld RD
Skjern Bykirke is gevestigd in een voormalige slagerij. beeld RD
De voormalige slagerij werd in 2018 in gebruik genomen als kerk. Het biedt plek aan zo'n 600 mensen. beeld RD
In een hoek van de kerkzaal zijn meer comfortabele zitplekken ingericht voor mensen die vanwege medische problemen niet te lang kunnen zitten. „Zo kunnen we ook hen een plek in de kerk bieden”, stelt Lomborg. beeld RD
In de hal van Skjern Bykirke hangen borduurwerken van zo'n honderd jaar oud. De tegels herinneren aan de vorige eigenaar: een slager. Foto: „En gijlieden zult water scheppen met vreugde uit de fonteinen des heils”, Jesaja 12:3. beeld RDCrematie is iets waar steeds meer christenen voor kiezen, signaleert Lomborg. „Het wordt hier wat minder gedaan, omdat mensen traditioneler zijn ingesteld. Maar ethische bezwaren zijn er niet. God kan op de jongste dag ook as verzamelen.”
Ondertussen werken aannemers in Skjern hard aan nieuwbouw van woningen. Die worden straks met name gevuld door jonge gezinnen uit de steden. De gevolgen daarvan gaan ook de kerken niet voorbij. „Het is moeilijk hen te betrekken bij kerkelijke activiteiten”, stelt Jefsen-Hansen. „Jonge gezinnen hebben naast hun werk- en gezinsleven weinig tijd voor bijeenkomsten.”
De verschillende aannemers die op de bouwplaatsen bezig zijn, zijn deels christelijk. Lomborg wijst er diverse aan. Hij grinnikt: „In eerste instantie kende ik de Deense Biblebelt niet. Maar nu ik er zo over nadenk, wonen hier eigenlijk best veel christenen.”
