Amsterdamse wetenschappers laten licht schijnen over dierenwelzijn

In de loop van de geschiedenis is het vermogen van mensen om zich in anderen in te leven toegenomen, zegt socioloog dr. Bart van Heerikhuizen (1948). „Mogelijk gaat die empathie inmiddels zó ver dat we ons kunnen inleven in dieren. Aanwijzingen hiervoor kunnen we bijvoorbeeld vinden in de oprichting van dierenbeschermings- en vegetarismebewegingen in de negentiende en de twintigste eeuw.”

De Amsterdammer baseert zijn theorie op het werk van de Joods-Duitse geleerde Norbert Elias (1897-1990). In diens lijvige boek ”Über den Prozess der Zivilisation” (1939), in het Nederlands vertaald als ”Het civilisatieproces”, toont Elias aan hoe gedragsvoorschriften, van het eind van de middeleeuwen tot aan het begin van de negentiende eeuw, veranderen. Van Heerikhuizen: „In de middeleeuwen werd een varken in ieders nabijheid geslacht. Niemand keek daarvan op. Geleidelijk verdween dit bloederige tafereel echter achter de coulissen. Het leverde voor mensen te pijnlijke herinneringen op aan zwaardgevechten, die tot kort daarvoor nog heel gebruikelijk waren.”

Dit civilisatieproces gaat tot op de dag van vandaag door, aldus de socioloog. „Mensen zullen niet snel geneigd zijn een hele kip te kopen, omdat ze er niet bij willen nadenken dat die een tijdje geleden nog op het erf van de boerderij rondwandelde. Een in blokjes gehakte kip, liefst door de nasi goreng geroerd, doet het wat dat betreft een stuk beter.”

Dat de identificatie met dieren toeneemt, is ook een gevolg van voortschrijdende inzichten van de gedragsbiologie en de dierkunde, stelt Van Heerikhuizen. „Op televisie worden 24 uur per dag natuurprogramma’s uitgezonden, waarbij dierkundigen uitleggen hoe dieren met elkaar omgaan. Dit soort programma’s draagt eraan bij dat mensen zich steeds beter in dieren kunnen verplaatsen. Soms slaat de twijfel toe: we delen zo veel eigenschappen met dieren; staat het consumeren ervan niet gelijk aan het verorberen van soortgenoten? Dit roept morele dilemma’s op die honderd jaar geleden niet bestonden.”

Beheersing

Het lastige aan het civilisatieproces is: waaraan meet je vooruitgang af? „Een groot probleem”, erkent Van Heerikhuizen. Waar sociologen het volgens hem wel over eens zijn, is dat mensen over het algemeen genomen meer rekening met elkaar houden. Emoties mogen nog wel worden geuit, maar niet in elke situatie. „Mensen taxeren nieuwe situaties behoedzaam, bepalen wat wenselijk gedrag is en conformeren zich hieraan”, zegt de gepensioneerde hoofddocent. „Het criterium daarbij lijkt: beheersing. En, uniek in de geschiedenis van de mensheid, voor het eerst houden mensen zich in ten opzichte van dieren.”

Soms botsen dierenrechten met grondrechten, zoals twee jaar geleden bleek toen de Tweede Kamer instemde met een verbod op de rituele slacht. Diverse denkers vonden destijds dat de vrijheid van godsdienst werd „geofferd op het altaar van de gelijkheid.” Is de aandacht voor dierenwelzijn soms niet doorgeslagen? Van Heerikhuizen erkent dat dat gevaar op de loer ligt, maar neemt de term ”decivilisatie” liever niet in de mond. „De nazi’s verboden Joden hun beesten ritueel te slachten en hadden daarbij weinig edele motieven. De Partij voor de Dieren had bij de behandeling van het wetsvoorstel best mogen bedenken dat de herinnering hieraan in de Joodse gemeenschap nog springlevend is. Aan de andere kant is het nobel om dieren bij het slachten onnodige stress te besparen. Er is hier sprake van een spanningsveld.”

Zegt hoe een land met dieren omgaat iets over de beschaving ervan?

„Onlangs was ik met vakantie in een stad in Zuid-Frankrijk waar stierengevechten werden gehouden. De hoteleigenaar die ik erover sprak, distantieerde zich ervan. „Niet meer van deze tijd”, oordeelde de man, die zich geneerde voor zijn stadgenoten die deze gevechten wel fascinerend vonden.

In Nederland walgen de meesten van stierengevechten, maar wat er hier in varkensslachterijen gebeurt, is misschien wel veel erger dan die enkele stier die daar wordt gedood. Wij hebben slachthuizen echter zorgvuldig naar de coulissen verbannen. Daar willen we liever geen getuige van zijn en we hoeven ons er dus ook geen zorgen over te maken. Maar eigenlijk is dat hypocriet.

Of je de beschaving van een land kunt afmeten aan zijn omgang met dieren, blijft een heikele kwestie. Hooguit kun je zeggen dat Zuid-Frankrijk wat betreft dierengevechten achterloopt in het civilisatieproces. Welke kant dit proces opgaat, weet niemand. Op 1 juli herdachten we de afschaffing van 150 jaar slavernij. Misschien zeggen mensen in 2150: „Hoe bestaat het dat 150 jaar geleden onze landgenoten, zo op het oog heel beschaafde mensen, varkens op industriële schaal doodmaakten en vervolgens met smaak hun lijken verorberden. Onvoorstelbaar.””

Utilitarisme

Het beginselprogramma van de Partij voor de Dieren heeft een aantrekkelijk en realistisch uitgangspunt, schrijft prof. dr. Meindert Fennema in de bundel ”Bij de beesten af!” De politicoloog –in september verschijnt van zijn hand een roman met de veelzeggende titel ”Het slachthuis”– vindt het terecht dat de partij het zogenaamde utilitaire principe –het grootste geluk voor het grootste aantal– naar het dierenrijk heeft vertaald.

Denken in termen van dierenrechten vindt de emeritus hoogleraar echter minder gelukkig. „Bij mensenrechten wordt ervan uitgegaan dat mensen gelijk zijn en met rede begiftigd. Dat gaat voor dieren duidelijk niet op. Het is dus onlogisch om ze mensenrechten te geven.”

Fennema kraakt verder een kritische noot over de werkelijkheidszin van de dierenpartij. In zijn column in de Volkskrant van 10 augustus vorig jaar over het afschieten van herten hekelt hij het verbod dat de Amsterdamse gemeenteraad –onder aanvoering van de Partij voor de Dieren– heeft uitgevaardigd om damherten rond de Amsterdamse Waterleidingduinen af te schieten. Fennema: „Marianne Thieme twitterde dat „GroenLinksprofessor Fennema wil dat damherten afgeschoten worden”, maar toen een halfjaar later bleek dat tal van herten door aanrijdingen en prikkeldraad jammerlijk aan hun einde kwamen, gaf ze niet thuis. Van de 197 reacties op mijn pleidooi kwamen de positieve van het platteland; die mensen vonden dat ik een nuchtere kijk op de zaak had. Uit Amsterdam kwamen alleen maar negatieve berichten.”

De verdienste van de Partij voor de Dieren in Nederland is volgens Fennema dat zij zaken agendeert waar eerder niet over werd gesproken. Dat dwingt partijen tot het formuleren van een standpunt. De aandacht die de Partij voor de Dieren vraagt voor een dieronwaardige manier van fokken, van plofkippen tot varkens in zogenaamde varkensflats, vindt de emeritus hoogleraar een goede zaak.

Dat ook andere partijen steeds meer aandacht schenken aan dierenwelzijn wil volgens Fennema niet zeggen dat de Partij voor de Dieren overbodig wordt. „Bij het CDA en –in mindere mate– de SGP blijft het te vaak bij lippendienst. Als het puntje bij paaltje komt, prevaleren economische belangen. Dan laat het CDA varkenshouders met hun megastallen tóch hun gang gaan om deze boeren niet van zich te vervreemden.”

Tot op heden is Nederland het enige land ter wereld met een dierenpartij. Dat betekent echter niet dat er in andere landen geen aandacht is voor dierenwelzijn. „In het buitenland spelen dezelfde discussies. Als er geen dierenpartij is, zetten de groenen het debat wel op de agenda. Deze partijen staan dicht bij elkaar.”

CU stemt vaker dan SGP voor motie PvdD

Volgens prof. dr. Meindert Fennema is de ChristenUnie minder geneigd economische belangen te laten prevaleren boven dierenwelzijn dan de SGP. Onderstaande, door de Partij voor de Dieren ingediende moties, werden door de Tweede Kamer aangenomen. ChristenUnie stemde voor, SGP tegen.

2013: Maximumtransportduur slachtvee.

2012: Handhaaf verbod ingrepen pluimveesector.

2011: Bestrijdingsmiddelen toetsen op de effecten op de gezondheid van bijen.

2010: Onderzoek naar effectiviteit van muskusrattenbestrijding.

2009: Europees verbod op de nertsenfokkerij.

2008: Aanpak illegale handel in uitheemse dieren en de import ervan inperken.

2007: Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en Dierenwelzijn.

2006: Verbod op de verrijkte kooi.

Spanning tussen beginsel en praktijk

„Wij zijn iets meer cultuurkritisch dan de SGP als het om dierenwelzijn gaat”, zegt oud-ChristenUniesenator Schuurman. Desondanks vindt de oud-politicus dat de overeenkomsten tussen beide partijen, ook op het gebied van dierenwelzijn, groter zijn dan de verschillen. „De uit SGP-kring afkomstige cultuurfilosoof F. de Graaf heeft mij de ogen geopend voor dierenwelzijn. En van het Wetenschappelijke Instituut (WI) van de SGP afkomstige studies over dit onderwerp heb ik met instemming gelezen.”

Het geconstateerde stemverschil tussen de ChristenUnie en de SGP vindt Schuurman opmerkelijk, temeer omdat het WI van de SGP zich zowel tegen nertsenfokken als voor het maximaliseren van de transportduur van slachtvee heeft uitgesproken. „Wat heb je aan mooie principiële studies als ze in de praktijk niet te gelding worden gebracht?”

Schuurman erkent dat de praktijk kan zijn dat economische belangen prioriteit krijgen boven dierenwelzijn. „In het verleden zijn in de veehouderij zaken scheefgegroeid. Het kost tijd om dit te herstellen. Dat zorgt bij de ChristenUnie en de SGP voor spanning tussen beginsel en praktijk. Mogelijk is dat een verklaring voor het verschil in stemgedrag van deze partijen.”

De bijdrage van de Partij voor de Dieren (PvdD) aan het politieke debat is volgens Schuurman dat ze dierenwelzijn op de kaart heeft gezet. Hij erkent dat de ChristenUnie daar in het verleden onvoldoende oog voor heeft gehad. Toch staat de radicaliteit van de dierenpartij hem tegen. „Bij deze partij dreigt het gevaar dat het dier vermenselijkt wordt.”

In deze kritische bejegening van de PvdD staan ChristenUnie en SGP schouder aan schouder. Volgens ir. Hans Maljaars, beleidsmedewerker bij de SGP-fractie in de Tweede Kamer, is de formulering van sommige moties van de Partij voor de Dieren voor de staatkundig gereformeerden al genoeg reden om deze niet te steunen. „De SGP steunt geen moties waarin de veehouderij wordt weggezet als een sector waarin alleen maar dierenmishandelaars werkzaam zijn.”

Maljaars vindt verder dat veel PvdD-moties te kort door de bocht zijn. „Neem het snavelkapverbod. Als oorspronkelijke ingangsdatum was 2021 gekozen, maar staatssecretaris Dijksma heeft er 2018 van gemaakt. Als het verbod per 2015 ingaat, zoals de PvdD wil, dan hebben boeren nog minder tijd om voldoende voorzorgsmaatregelen te treffen. Kippen richten dan met hun snavels een bloedbad aan in de stal. Wie komt er dan op voor dierenwelzijn?”

Het verhogen van dierenwelzijn vindt Maljaars niet allereerst een zaak van de politiek. „De consument wil niet genoeg betalen voor zijn stukje kip. Daarin schuilt het grootste probleem. Als boeren hun investeringen niet kunnen terugverdienen, houdt het snel op.”

Lees meer

Bont: ja/nee – Reformatorisch Dagblad, 18-02-2012

Dier na dier - Reformatorisch Dagblad, 19-01-2010

Slap, stil en met een tong van stof - Reformatorisch Dagblad, 17-11-2008

De dubbelheid rond dieren - Reformatorisch Dagblad, 23-01-2013

“Noachitisch verbond geldt ook dieren” – Reformatorisch Dagblad, 17-05-2008

PvdD en christelijke partijen geen dikke vrienden – Reformatorisch Dagblad, 19-11-2011

“Toon eerbied voor medeschepselen” – Reformatorisch Dagblad, 13-05-2008

Dierenpartij meer gans dan haas – Reformatorisch Dagblad, 13-02-2008

“Dierenpartij teken van decadentie” – Reformatorisch Dagblad, 30-11-2011

Lekkere trek – Reformatorisch Dagblad, 18-04-2011

“Goede zorg voor dieren ieders taak” – Reformatorisch Dagblad, 13-04-2012

Amsterdamse wetenschappers laten licht schijnen over dierenwelzijn

Groen & duurzaamheid

RD.nl in uw mailbox?